Кезінде орыстың ұлы ойшылы Чаадаев Ресей жөнінде былай деген:

«Біздің өзгеше өркениетіміздің ең қайғылы сипаттарының бірі ─ біз өзге жерлерде және тіпті бізден де бетер артта қалған халықтар үшін жауыр болған ақиқаттарды енді ашып жатырмыз. Бұның бұлай болатыны біз өзге халықтармен ешқашанда қол ұстасып бірге жүрмегенбіз; біз адамзат ошағының ешбір ұлы тармағына жатпаймыз; біз Батысқа да, Шығысқа да жатпаймыз, және бізде бұлардың ешқайсысының дәстүрі жоқ. Уақыттың сыртында тұрғандай біз бүкіләлемдік адамзат нәсілінің тәрбиесінен ада қалғанбыз».

 Меніңше, біздің келесі хабарымыздың кейіпкері Өтежан Нұрғалиев осы тұжырымды қазаққа бұрып, өз ұлтының мәдениетін әлемдік мәдениетпен жақындастыруға бүкіл ғұмырын арнаған. Сонымен, біздің үшінші хабарымыздың тақырыбы «Өтежан мен Гомер».

Жаңа, 2011, жылдың басында қазақ әдебиеті ауыр қазаға ұшырады. 73 жасына қарағанда өмірден ардақты ақынымыз, орасан зор парасат иесі Өтежан Нұрғалиев өтті. Бұл кісінің қадірін біз ол о дүниелік болғасын ғана түсіндік, өйткені Жазушылар Одағына қоштасуға көп адам келді, жиналған адамның қайғысында шек болмады, Президент әкімшілігінен, Үкімет үйі тарапынан қайғыны бөліскен, туысқан туғанына көңіл айтқан телеграммалар келді. Бұл бәрімізді қатты толғандырды, себебі соңғы отыз жыл бойы Өтекең беделді қызметте болмақ түгіл жұмыста жоқ болатын, егер оны жас, балаң кезінде қазақтың Пушкині деп атаса, одан кейінгі тірлігінің бәрі атақ, лауреаттыққа жетпек түгіл тек шетқақапай көрумен өткен еді, поэзияға, қазақ мәдениетіне деген адал қызметі үшін бүкіл ғұмыры бойы жеткені «Құрмет» ордені болатын. Сол жалғыз орденімен және ондаған том шықпаған кітаптарымен Өтекең өмірден өтті.

Ендігі біздің борышымыз: тіріде қимаған сөзімізді қияйық, кейде бізге екіұшты, сенімсіздеу көрінетін, ал іс жүзінде қатпар қатпар сыры бар, теңіздің тереңіндей тұңғиық шығармашылығына үңілейік, бұрында біраз айтылған, әлдеде айтыла беретін ғайбат сөздерден, тоңмойын түсініспеушіліктен Өтекеңді арашалайық.

Өтекең кез келген адамды өзіне еріксіз тартатын, тез баурап алатын көпшіл, қауымшыл адам еді. Ал ондай адам тым қорғансыз, қарапайым көрінеді. Өйткені ол бәрімен өзін тең ұстайды, бәрімен әділ болғысы келеді. Оның осы көпшіл, халықшылдығы кейбіреулерге ол өзінің ақындық, жазушылық беделін түсіргендей көрінетін, кейде шындық бәрімізге бірдей болсын деген ерке мінезімен Өтекең де біреудің беделін түсіріп жататын. Бірақ осының бәрі белгілі бір қоғамдық дау туғызудың орнына, әркімнің жеке шаруасы болып қала беретін. Міне, осы болмаған, сыры ашылмаған даулардың бәрі Өтекеңнің жүрегін жаралай-жаралай, ақыры жүрегі ұстап өмірден озды.

Егер ақын кітап болса, өлім оның мұқабасы. Мұқабасы жабылғанда ғана кітапты оқуға болады. Егер Өтекең тірі кезінде ол бізге мәңгі өлмейтін, әлдеде бізге өз сырын өзі ашып беретін жандай көрінсе, енді оның сырын біз тек қана оның өлеңдерінен, кітаптарынан, шығармашылығынан іздейміз.

Мен Өтекеңнің жырларын көп оқыған адаммын, 25 жыл қасында жүрдім, сырлас болдым, ол кісіні танып ұғынуға менде мол мүмкіндік болды, сондықтан, ең алдымен, оның творчестволық принциптарына, творчестволық кредосына тоқталғым келеді.

Осы тұрғыдан келгенде, Өтекеңнің ең басты қағидасы, «қазақты адамзаттан бөлмеу керек». Бұл тек үстірт қарағанда ғана қарапайым қағида сияқты. Ау енді қазақты адамзаттан ажыратқанда, ол енді адам емес пе деуге болады? Мәселе онда емес, қазіргі этнологиялық, фальсафалық ұстанымдарда әрбір жеке этнос тек өзінің жергілікті жағдайынан туған ешкімге ұқсамайтын бөлек құбылыс. Юнгтың айтуынша әрбір этностың өз түп тамыры, өз архетипі болады. Осы архетиптер жиынтығы ұлт менталитетін құрайды. Мысалы, қазақтың архетипі ол көшпенділік, немесе Қорқыттың өлімнен қашу архетипі. Ал Қорқыттың аңызында ол қалай ұғынылады? Онда өлімнен қашу, жаңа, өлім жоқ жер іздеу ретінде ұғынылады. Енді қазіргі оймен қарасаңыз ондай жер табу мүмкін бе? Бұл өте ертеде қалыптасқан балаң түсінік емес пе? Ал қазіргі адам геномының сырын ашқан заманда осындай нәрсеге сенуге бола ма? Міне, Өтекең барлық архетиптерді сыйлай тұра, қазақтан адамзат жеткен жетістіктерін қабылдауын, өзінің ананы да мынаны да жатырқайтын жабайы халық боп қалмай, сол адамзат өткен рухани сатылардың биігінен көрінуін талап етеді. Болмаса тек арзан ұлтшылдық жетегінде біз онша алысқа бармаймыз.

Ұлтшылдық демекші, Өтекеңе қазақтың ұлттық болмысы да жат емес. Оның екінші қағидасы «қазақ ешкімнен кем емес». Міне, сондықтан ол өзінің «Афина мектебі» кітабында, көне грек философиясының шытырман тарихын баяндай отырып, арасына қазақ даласының кейіпкерлерін қосады және оның ойынша әрбір ауылдың ақсақалы Сократтан, немесе Гераклиттен кем емес.

Сонда Өтекеңнің өз шығармашылығында сонша сыншыл болуы неліктен?

Егер қазақ ешкімнен кем емес халық болса, неген оны ақын кейде кемсітеді. Жоқ, ол олай емес! Ол халықты кемсітпейді, сол халықтан өзін жоғары қоятын, табыну объектісіне, мифке айналған халық қалаулыларына мінін бетіне басады. Олар ақын, әкім, жазушы болуы мүмкін. Өтекеңе бәрібір. Өйткені олар өздерінің арзан құндылықтарымен халқын адастырмауға тиіс. Сондықтан әлгі тұлға Әлжаппар Әбішев, немесе Мұқтар Шаханов болсын Өтекең олар туралы жазады және кездескенде өздеріне оқып беруі мүмкін. Бұл сонау көне Грецияда Сократтан басталған дәстүрдің қазақ топырағында жаңғыруы.

Сонымен, Өтежан шығармаларының басты ұстанымдары ретінде «қазақты адамзаттан бөлмеу», «қазақ ешкімнен кем емес» және «арзан құндылықтарыңмен қазақты кемсітпеңдер» деген қағидаларды атаймыз.

Тағы бір айта кететін жәйт, біз қазір біздің қазіргі лирикамызды, азаматтық поэзиямызды қалыптастырған ақын Мұқағали деп санаймыз. Ол белгілі мөлшерде рас та болар. Бірақ біз әдеби аренаға Өтежанның Мұқағалидан бұрын шыққанын ұмыта береміз. Тіпті Мұқағали Өтежаннан бата алған деген деректер бар. Ол туралы мысалы Сейфолла Оспанов «Жұлдыз» журналында жазған. Расында да, егер Өтежан әдебиетке 50 жылдардың аяғында келсе, Мұқағали 70 жылдарда ғана дараланып шығады. Мұнда мәселе екеуінің арақатынасында емес, тарихи шындықта боп тұр. Онсыз біз Өтежан поэзиясының шынайы масштабынан айырылып қаламыз.

Ал егер осы тұрғыдан келсек, Абайда «шығандап, шыға ойламай» деген тіркес бар. Өйткені ол өзі дәстүрден озып, үйреншікті ауқымның шекарасын бұзып, «шыға ойлауға» талпынған тұлға. Міне, Ұлы Отан соғысынан кейінгі жаңа заманда бұл ірі әрекетке қайтадан барған ақын —  Өтежан Нұрғалиев. Өйткені ол бірден сол кездегі совет поэзиясы қалыптастырған нормалардан аттап өтеді. Оның алғашқы кезеңінде махаббат лирикасына баруы да сол. Махаббатқа енді кеңес лозунгларын қоспайсың ғой, махаббат ол таза адами сезім, пролетариатқа да, буржуйға да тән. Және оны жас ақын жырласа, одан қандай күдік тууы мүмкін? Сөйтіп, алғаш идеологиялық барьерлердан Өтекең махаббат жыршысы боп өтіп кетті. Сөйтіп, ол өзін идеологиядан, саясаттан тыс ақын ретінде қалыптастырды.

Ал дүниежүзілік поэзияда идеологиядан тыс алғашқы ақын – Гомер. Ол бәріне бірдей ыстық ықыласпен құдайларды да, адамдарды да жыр етеді. Және осы барлық мүдделерден тыс болуы арқасында ол бұрын болмаған Олимп құдайларының өшпес ойнақы бейнелерін жасайды, «Илиада» деген біртұтас поэмасына поэзияны да, мифологияны да, драма мен трагедияны да сыйдырып жібереді. Сондықтан болар, ортағасырлық гравюларалда Гомердің осы жанрларды құсып жатқанын көрсетеді. Сол сияқты Өтекең үшін сол кездегі советтік Қазақстан Гомердің Грециясы сияқты. Оның олимпі ЦК мен Жазушылар Одағы, оның құдайлары − қазақ әдебиетінің сол кездегі классиктері, оның пенделері мен геройлары − әртүрлі тағдырдағы ақын- жазушылар мен қарапайым жандар, оның мифологиясы − әлгі мифке айналған тұлғаларды аспаннан жерге түсіру. Демек, Өтекең антимифология жасаушы Гомер наоборот, яғни, тонын айналдырып киген Гомер.

Міне, осы тәңіріуи күлкісі арқылы, аспани әжуасы арқылы Өтекең Маркс айтқандай «весело прощается с прошлым». Бірақ біздің юморы жоқ классиктеріміз Өтекеңді түсіне қойған жоқ және кешіргісі де келмеді. Оның жас кезінде қазақ Пушкині атанып, кейін әдеби процесстің сыртына итерілгені де содан болар. Бірақ бір Пушкин болған адам Пушкиндігін қоймайды, о жағын Өтекең де таныта алды. Ол аздай «Афина мектебі» кітабын жазып,  қазақ Гомері деңгейіне көтерілді.

Кезінде осы атақты сауатсыз Жамбылға да қиып едік қой, енді Өтекеңе де қияйық. Өйткені ол грек мәдениеті мен қазақ мәдениетінің сабақтастығын тауып отыр ғой. Тіпті бір өлеңінде;

Қажет болса, қазақ болмай, грек болып кетіңдер,

 Күллі адамзат баласына жүрек болып кетіңдер -

дейді. Ал мұндай биік талапқа жетелеу үшін, ақын қандай уәж келтіре алар еді?

Біріншіден, грек және қазақ мәдениеті кең құлаш эпикалық дәстүрден нәр алған мәдениеттер. Екіншіден, бұл екі халықтың да дүниетанымы қатаң моральдық, діни нормалармен шектелмеген. Үшіншіден қазақ та, грек те өнерсүйгіш, өмірсүйгіш халықтар болған. Міне, осылай кең ауқымды постмодернисттік тәсілмен келсек, Өтекеңнің грек антикасына баруы өте орынды. Сосын, шынын айту керек, көне грек мәдениеті аттап өтуге болмайтын мәдениет қой. Бұл адамзат өркениетінің алғашқы негіздері салынған мәдениет. Сондықтан, ол әрбір этностың, әрбір ұлттың жадында жаңғыруға тиіс. Өтекеңнің табысы сол, біздің философтарымыздың өзі бұл тақырыпқа назар аудармай тұрғанда, Өтекең «Афина мектебі» атты көлемді дастандар жинағын жазады. Ең ғажабы, бұл батыс философиясына арналған шығарманы Өтекең шығыстық назиралық үлгісімен жазады. Екі жолдық бәйіт нұсқасында жазылған бұл өлеңдер Жүсіп Баласағұнның, Әлішер Науаидің, немесе Низамидің жыр-дастан үлгілерін еске түсіреді. Бірақ Өтекең Абай сияқты, шығыстық үлгілердің формасын ұстанса да, мазмұнын өзгертеді. Егер Абай «Ескендір» поэмасында Александр Македонскийді идеализациялаудан бас тартып, бүкіл хамсалық үрдіске кереғарлық танытса, Өтекең мүлде тың тақырыпқа, қазақ поэзиясында ешқашан жырланбаған тақырыпқа барады. Ондағы мақсаты көне грек және қазіргі қазақ мәдениетін жақындастыру, тіпті, бір-біріне сіңіріп жіберу. Іс жүзінде бұл қазақ поэзиясына жаңа кеңістік ашып берумен тең еді. Себебі, мәдениет тоғысында, үрдістер тартысында, биік интеллектуалдық сайыста өз-өзін сынап көрмеген әдебиет әрқашанда томаға тұйық, ауыларалық деңгейде қала береді.

Сөйтіп, Өтекең «Афина мектебіне» кіріседі. Әрине, бұл айтуға ғана оңай, бірақ орындалуы өте қиын іс еді. Себебі, эпикалық аңыздық әдебиеттен шыққан қазаққа оған грек философиясының қажет екенін ұғындыру мәселесі тұрды. Бұл қиын жағдайдан Өтекең өте сәтті жол тауып кетеді. Ол грек ойшылдарының пәлсәпалық жүйелерін эпостық тәсілмен жырлап шығады. Сонымен қатар, Плутархты еске түсіріп, әрбір грек философына балама ретінде қазақы кейіпкерлер қосып отырады. Сөйтіп, Өтекеңнің Сократы базардағы сотқар гангүнге айналады да, ал әлгі сотқар Сократпен тең болып шығады. Міне, осындай жғдайда ғана кітап абстрактылық деңгейде қалмай, тартымды, оқиғалы, желісті, оқуға жеңіл, қызық дүниеге айналады. Сонымен қатар, Өтекеңнің бұл интенциясында, немесе ниетінде, данышпандықтың бәрі тең деген ғажап тұжырым жатады. Өтекеңнің осы көзқарасы постмодернизмнің басты қағидаларына өте-мөте дәл келеді. Себебі, постмодернистер үшін мәдениет биік пен төменге, немесе басты мен қосалқыға бөлінбейді. Олар үшін Гегель де бір, жұртта қалған сыпырғы да бір. Тек ойната білсең болғаны. Міне, Өтекең «Афина мектебі» кітабында осының бәрін ойната білген. Ең сәттісі, ол зердеуи грек және эпикалық қазақ мәдениетін вертикалды иерархиялық қатынаста емес, горизонталды тең қатынаста көрсете білген. «Афина мектебінің» мәнісіне келсек, Өтекең қазақ оқырманына грек антикасын ашып берді және академиялық іш пыстырар нұсқада емес, сал-серілік лепірме түрде, биік артистизмге толы, асқақ, шабытты үлгіде.

Бірақ «Жазушы» баспасында 1996 жылы шыққан бұл кітап, ең өкініштісі, толық нұсқасында шықпады. Екіншіден, тиражы аз және көп қатемен шықты. Үшіншіден, бұл кітаптың шығуы жабайы нарықтың шырмауында жүрген оқырман және әдеби қауымды селт еткізе қоймады.

Егер Өтекең шығармашылығының даму кезеңдеріне тоқталсақ, оның бірінші кезеңі махаббат лирикасына арналса, екінші кезеңі «Соғыстың соңғы жазы» өлең кітаптар циклына байланысты. Осы жинақтардан бастап оның сыншыл, азаматтық лирикасы тамыр жаяды. «Афина мектебіне» байланысты үшінші кезеңі Өтекеңнің әлемдік философияға көтеріліп. әлемдік әдебиетпен сұхбаттасқан кезеңі болса, 90 жылдарын қамтитын төртінші кезеңінде Өтекең, ең ғажабы, қайтадан қазақы формаларға ауысып, жыраулық, сал- серілік поэзияысынң үлгілерін жасайды. Алайда бұл тегін оралу емес еді. Өтекең өзінің жаңаша жыраулық нұсқаларында поэзияға Батыс пен Шығыс  поэзиясынан таңдаған үлгілерін еркін сапырылысқа түсіріп, қазақ топырағында жаңғыртады.

Бұл тұрғыда Өтекеңнің әсіресе ұрым эпиграммасынан үйренгені көп. Жалпы, эпиграмма дегеніміз өте пәрменді жанр. Ол әрқашанда қазіргі оқиғаға, ақынның көз алдында өтіп жатқан көріністерге арналады. Бұл тұрғыда, оны қазақ айтыскер ақындарының суырып салма әрекетімен салыстыруға болады. Ертедегі көптеген айтыстарда, әсіресе қыз бен жігіт, бәдік айтыстарында дөрекі әзілге бару, боғауыз қолдану, қарсыласын уытты сөздермен кекетіп-мұқату тәсілдері көп кездесетін. Ұрым эпиграммасында да мұндай тәсілдер молынан ұшырасады. Мысалы, Катулл, Ювенал, Марциалдардың эпиграммалары кейбір адам төзбес теңеулерге, еріксіз езу тартқызатын ұтқыр қақпақайларға толы. Әйтсе де, ұрым ақындары өздерінің мұндай қылықтарына еш арланбаған. Лириканың осы түрінің негізін қалаушы Гай Валерий Катуллдың айтуынша «Ақынның жүрегі таза болуға тиіс, бірақ жырлары өзгеше болуы мүмкін». Ұрым ақындары өздерінің ұятсыз эстетикаға баруын тек әдеби тәсіл деп түсінген. Эпиграмманың тағы бір қасиеті, ол әрқашанда ақынмен замандас тірі адамға арналады. Бірақ оның мәртебесін өсіру үшін емес, сырт көзге көріне бермейтін жағымсыз жақтарын бадырайтып ашып беру үшін. Ал мұндай әдепсіздікке барудың қанша қажеті бар дейсіз ғой? Біріншіден, әдепсіз ортада, өзінің кекірігі мен шығарған желіне дейін риза ортада әдеп сақтаудың өзі қиянат. Екіншіден, әрбір қоғамда шексіз марапаттала беретін белгілі бір алқалы топ, жақсы мен жайсаңдар бар. Және де айналасындағы өмір қанша өзгерсе де, олар өзгермейді. Өмір көшінен қалып бара жатса да, олар өздерін алдыңғы қатардамыз деп сезінеді. Эпиграмма дегеніміз осындай марқасқалардың әрбіреуіне сый дайындап тұрады. Мінеки, Өтекең соңғы отыз жыл шамасында осындай эпиграммалық арнаулар жазуға көшеді. Және бұл ұзын балладалар түріндегі эпиграммалар қазақ әдебиетінің ең көрнекті қайраткерлеріне арналады. Ең өкініштісі, олардың бірде біреуі әлі жарық көрген жоқ. Былайынша басуға ешкім кедергі салмаған, бірақ оларды басып шығаратын жүрегі түкті редактор әлі шыға қойған жоқ.

Ал енді Өтекеңнің эпиграммалық толғауларының құрылысына келсек, олар таза жыраулық үлгіде жазылған. Бірақ, сонысына қарамастан, ол жазба ақынның туындысы. Қазақта, өкінішке орай, жазбаша ақындарды қадірлеу салты қалыптаспаған. Қалыптасса да, қисық қалыптасқан. Бізде, егер біреуге табынса, маңдайын жарғанша табынады. Ал егер біреуді қабылдамаса, ол пақырға өмірі кешірім жоқ. Себебі, біз қоғамдық сананың орташа деңгейімен санасуға ғана дағдыланғанбыз. Ал шығармашылық дегеніміз орташа деңгейге көнбейтін нәрсе. Мысалы, Ницше мен Хайдеггер орташа деңгейге көне ме? Олар, керісінше, сол орташа деңгейді жою үшін тірлік еткен тұлғалар емес пе?

Адамзат тарихындағы ең басты қайшылық тұлға мен қоғамның өзара байланысы. Себебі қоғам мойындамаса, тұлға қанатын кеңге жая алмайды. Бірақ қоғам әрқашанда тоңмойын, керенау бірқалыпты тірлікке бейім. Ол жаңалық пенен өзгерістерді жақтырмайды. Себебі, ол өсіп-өніп, болып- толған, өзіне дән риза. Әйтсе де Гераклит, Сократ замандарынан бастап философтар қоғамның, егер ол әрдайым өз-өзін тексеріп, түзетіп, жаңартып отырмаса, түкке тұрмайтынын дәлелдеген.

Хайдеггердің ойынша, дамымаған қоғамдық сананың ең басты құралы − былшыл. Неміс ойшылы бұл қарапайым сөзді терминологиялық деңгейге көтерген. Оның айтуынша,  «былшыл» дегеніміз ешбір негіз, дәлелі жоқ, тек біреуді көтеріп, біреуді өшіру үшін идеологиялық мақсатта айтыла беретін болжам-долбарлар. Міне осының нәтижесінде ақылға еш қатысы жоқ предрассудок кеңістігі қалыптасады. Предрассудокты қазақшаға аударсақ, «алдын ала ойланып қойылған» боп шығады. Сол сияқты біздің қазіргі қазақы санамызда да көп нәрселер алдын ала ойланып қойылған сияқты. Және, ең қызығы, мұндай алдын ала үкім шығарып қою дарынсызға емес, талантқа қарсы ұйымдастырылады. Кезінде Мандельштам жазған екен, «Я один с голоса пою? А вокруг меня одна густопсовая сволочь» деп. Міне, біздің қоғамдық пікір деп жүргеніміз ылғи да кадр сыртында қалатын белгісіз біреулердің айтағынан туған ырыл мен дүрсе қою. Өтекеңнің өмір бойы көргені осы болғасын мынандай бір жолдар қалдырып кетіпті:

Ауыл сырты қаптаған мал. Айтақтаған қойшылар.

Кім біледі, қазақ үшін айтақтау да ой шығар…

Мұндай жағдайда қандай шығармашылық болуы мүмкін? Жоқ, әрине! Тіпті ең ізгі ниетіңнің өзі бордай тозады, немесе дәмді тағамға емес, тезекке айналады.

Жалғыз жартас төбесінде моласы бар бақсының,

Абай шыққан ой биігі – тас толтырған қапшығың.

Дүние деген осы шығар қапшық толы тезекті,

«Өшіреттің соңы кім деп?» сұрайсың сен кезекті.

Міне, осындай сүреңсіз жағдайға қарамастан Өтекең өзінің тәңіруи дархандығын, Гомерлік нұрлы танымын сақтаған ақын. Оның осы жарқын болмысын «Афина мектебінің» эпилогы саналатын Қайта Өрлеу дәуірінің өкілі суретші Рафаэльге арнауынан байқауға болады:

Ватиканның қабырғасын құрбан етіп Бояуы,

Мені оятты Рафаэльдің қиялының ояуы.

Айтты Бояу Өлілерге тірлік керек екенін,

Айтты Бояу тірілерге бірлік керек екенін.

Айтты Бояу Аспанның да жұлдыз жағып өтерін,

Жалғыздықтың жалғандығын, қараңғының бекерін.

Айтатыны жоқ, Өтекең бәрін дұрыс түсінген. Рафаэльдің «Афина мектебі» картинасы адамзатты нұрлы қоғамға біріктіріп, биік мақсаттарға жетелеу. Әрбір данышпанға тиісті бағасын беру. Тек көне замандардың кемеңгерлері емес, қасыңдағы өз замандасыңды да танып, сыйлай білу. Сонда ғана адамда жұлдыздық, ғарыштық табиғат пайда болады. Өтекең айтқандай:

Жер жұлдызы жақындайды жұлдыздарға көктегі,

Оған куә бізді оятқан Афинаның мектебі.

Солай дейді Рафаэль – Искуство көктемі,

Аспан егер мектеп болса, ол Афина мектебі.

Солай дейді Рафаэль, күллі әлемнің ұл қызы,

Аспан егер жұлдыз болса, ол Афина жұлдызы.

Өз атымнан қосатыным, айтып-айтып шаршаған,

Ұлы тудың астында тұр адал ниет БАРША АДАМ.

Мінеки, Өтекеңнің қазақ топырағынан адамзат бірлігіне талпынуы оның тұлғалық деңгейін ғажап жоғарылатып, шыныменен гомерлік деңгейге көтереді. Гомерге тіпті оңайырақ болды, өйткені ол адамзаттың адаспаған, күнәға батпаған, дүниеге енді көз ашқан заманында өзінің жырларын тәңірлік шабытпен жырлай салды. Ал Өтекеңе замандастарын ұзақ арылу жолына шақыруға тура келді. Мұндай жанкештілікке сендіру қиын еді. Бірақ ол ең кемінде осы бір-бірімізге деген жанкештіліктің қажет екеніне сеніп өтті. Меніңше, енді Өтекеңнің екінші мәңгілік өмірі басталғанда, оны біз жер мен көк жұлдызы қосылған осы биіктен танығанымыз жөн.