...Хайролла бүгін ұйықтай алмады. Балконға шығып темекі тартты. Көшедегі машиналардың шамы жарқырап әлдеқайда асыққандай зу-зу етеді. Жақын маңнан тағы да күн күркіреп, найзағай ойнады. Қарасынан ағы көп бұйра шашы артына қайырылған ер адам темекісін күл салғышқа өшірді. Бұл оның күнделікті әдеті. Сырттан күлкі естілді. Тротуармен қыз бен жігіт қол ұстасып бара жатыр. Қыздың қолында туфли. Үсті-басы малмаңдай су, жалаң аяқ... Денесіне жабысқан аппақ көйлегі әдемі арудың сұлулығын паш еткендей. Ұзын бойлы, қолаң шашы иығына төгілген қыздың көркіне аққайыңның жапырағы қол соғып, сыбырласатын секілді.

Хайролла неге екені белгісіз ана кеткен екеуге: "Ей, айналайындар! Мен сендерді танымаймын. Дей тұрғанмен, ертеңгі біздің тойға келіңдер!» – деп айқайлағысы келді.

Біздің той... Қызық... Қарлығаштың тойы... Марқұм анасы Сәлима осы қыздың тойын көрмеді-ау... Есіне түсті... Ол сонау кезде болған.

...Жаңа Жылдың алдындағы дүрбелең кез... Біреу дүкенге, біреу базарға, енді бірі «корпоратив» деп, қаланың ортасындағы кафе-ресторан іздеп шабылған уақыт. Хайролла екі досымен орталықтағы Опера театрының түбіндегі мейрамханаға келген. Кластас досы Советжан шамалы отырған соң асығып кетіп қалды. Суретші Әубәкір екеуі біршама отырған. Ол аузына бірдеңе тисе нағыз философқа айналады. Сонау Сократтан бастап түгел түгендеп шығады. Хайролла да біршама ішкен...

Үйде асығатын ешкім жоқ... Москвада оқып жүріп үйленген музыкант Мира муза бола алмады. Екі жыл тұрған соң ажырасып кеткен... Содан бері құлағын жеген сөзден құтылып, беймарал күй кешкелі жеті жыл өте шығыпты.

Ресторан іші көк түтін... Оның үстіне, даңғаза музыкадан ештеңе естілер емес. Бір сәт ортада билеп жүрген қыз-келіншектерге қызыл белдемше, ақ кофталы қыз келіп қосылды. Ұзын бойлы, қыпша бел. Әсіресе, боксердің қолғабындай, тығыршықтай бөксесі көзге түседі. Хайролла оған тесіле қарап қалғанын байқамады.

- Шіркін ай! – деген Әубәкірдің сөзінен Хайролла есін әзер жиғандай. –

Мынау нағыз Ақалтеке ғой. Қайдан түскен періште?..

Бір сәт музыка баяу тангога ауысқан. Хайролла орнынан қалай тұрғанын аңғарған жоқ... Бұл қыз кім? Күйеуі бар ма, жоқ па? Оны ойлап жатуға мұршасы болмады... Бар ойы тезірек жетіп, мына қызбен билеу.

- Жаңа Жыл құтты болсын! – деді Хайролла ентігіп. – Мен сізге Жаңа Жылда жаңа махаббат тілеймін...

Қыздың екі беті сәл-пәл қызарған... ботадай көздері бал-бұл жанады. «Шамасы, шампаннан болар" деді Хайролла ішінен. Жымиғанда екі бетіндегі кішкентай ғана шұңқыры тым әдемі екен. Сонау, көк теңіздің немесе шалқар айдынның ортасындағы тұңғиыққа тартып кетер иірімдей...

-Бірге болсын, – деді қыз жымиып. Оның үстінен хош иісті француз духиы аңқыған. Неткен жұпар! Бас айналдырар жұмақ иіс...

- Шанель ме? – деді Хайролла шыдамай. – Неткен хош иіс!..

- Живанши, – деді қыз күліп... – Басыңыз ауырып кетпесін...

- Хош иіс тек хор қызында ма десек...

- Дұрыс айтасыз... тек хордың қызында ғана...

Қыз тағы күлді. Неге екені белгісіз, енді Хайролла сөйлегісі келген жоқ... Үнсіз тек қыздың мойнынан иіскей берген... Апырмай, ол осы сәтті ұзақ тым ұзақ күткен еді-ау... Сонау бала кезінен... Ол осы сәтте жаңа ғана танысқан беймәлім де ыстық жанмен билесем деген.

- Атыңыз кім? – деді Хайролла сәлден кейін есін жиғандай... Қыз күлген. Сыңғыр-сыңғыр... Сонау мектептегі қоңыраудың үніндей... жо-жоқ, бір кезде көрген Шыңғыстайдың сылдырап аққан бұлағындай дерсің...

- Сәлима, – деді қыз... – үндемегенге ұнатпай қалды ма десем...

- Жо-жоқ... менің есіме апам түсіп кетті... Саусақтарыңыз анамдыкі секілді екен... Мен Хайролла Есқалиев деген болам... Археологпын. Ал, өзіңіз қайда істейсіз? – деді Хайролла бастырмалатып.

- А-а... мен бе?.. Мен өзіңіз айтқан хорда істеймін. Мына қасымыздағы театрда...

- Әнші екенсіз ғой?..

- Солай десе де болады... Сізбен билейін де, қайтайын.

- Неге асықтыңыз? Әлі ерте емес пе?

- Үйде бала-шаға бар дегендей...

- Онда сізді шығарып салуға рұқсат етсеңіз...

- Күйеуімді қайтем?..

- Сіздей сұлуға күйеу керек емес...

Қыз тағы күлді...

- Онда, кеттік... шығарып салыңыз...

Хайролла сулу қызды сол күні үйіне дейін шығарып салды. Жаңа танысқан сұлумен қоштасарда қолынан сүйді.

- Енді сізбен қашан, қалай кездесуге болады?

- Ертең түсте қонаққа келіңіз. Қызым екеуміз сізге бәліш пісіреміз.

Хайролла бір қуанып, бір қысылған.

- Күйеуіңіз де бола ма?

- Біз қызымыз екеуміз ғана тұрамыз.

Жаңа Жылдың басында олар осылай танысқан. Жаңа Жылды үшеуі бірге қарсы алған. Сосын, сосын Хайролланың төсегіне Сәлима өзі келген...

Жазға таман екеуі шаңырақ көтерді. У-шусыз... той-томалақ жасамай бірге тұра бастады. Хайролла өзінің оған осылай үйленгенін байқамай қалды. Кейде, іштей: «Бұл әйел өзі әнші болса, гастрольге көп шықса қалай болар екен?» – дейтін. Алайда, ол ойының жаңсақ екенін жігіт кейін білді. Сәлима өте келбетті де білімді екен. Мінезі де өзгеше. Алтайдың, сонау Бесағаштың қызы екенін жалпы жұрт білмесе де, басқа өңірден екені сезіліп тұрады. Тіпті, күйеуге тимей туып алған. Дұрысы, алам деп жүрген жігіттің отбасы, бала-шағасы бар екен. Бар білгені Алтынбек Күмісбеков деген аты ғана. Ол алтын-күміс Сәлиманың екіқабат екенін білгенде қатты қобалжыпты. «Алдырып таста, кейін уақыты келгенде туарсың» деп шыж-быж болған. Содан бері ат ізін салмай жоғалып кетіпті. Бар білетіні жігіттің болашақ стоматолог екені ғана. Дүниеге Қарлығаш осылай, ойламаған жерде келіпті.

Тілі ерте шыққан бүлдіршін Хайролланы бірден баурап алды. Үйге келсе мойнына асылып, еркелей жөнеледі. Көп ұзамай «аға» дей бастады. Ойда-жоқта кездескен Сәлимамен олар осылай тату-тәтті өмір кешкен. Сәлима негізі Ресейдің Алтай жағынан. Баяғыда ата-анасы: «біз бармаған Қазақстанға сен барсаң...» – дей берген соң, Алматыға келіпті. Екі жылдық опера студиясына қабылданып, осында қалып қойған көрінеді. Үй алған соң ата-анамды көшіріп алам деп жүргенде, олар екеуі де бірінен соң бірі өмірден өткен.

Сәлима театрдан босаса Қарлығаштың сабағы мен Хайроллаға асығады. Кейде екеуі театрға, киноға барады. Жексенбі күндері кітапханаға бару тың дәстүр болды. Ондайда Қарлығашты көрші апаға тастап кетеді. Археолог Хайролланың жұмысы жазда қызады. Біресе Шығыс Қазақстан, біресе Атырау, Сарайшық деп айлап кетеді. Бір жазда Хайролла Берелде жүргенде Сәлима мен Қарлығаш артынан іздеп келді. Тіпті келерін айтпаған да... Хайролла өзін шынайы сүйген, құрметтеген жанды кездестіргеніне тағы бір қуанған. Сасып-салбырап даладағы күрке ішіндегі үстелге дастархан жайған. Сәлиманың әкелген қазы-қарта, оны-мұнысына мәз болып, олар түн ортасы ауғанша ұзақ отырды.

Алайда, бұл қуаныш алдамшы екен. Сәлима қанша күлуге тырысқанмен қайта-қайта жылай берді. Сол түні олар көз ілген жоқ. Дәрігерлер Сәлиманың жаман ауруға шалдыққанын айтыпты.

Олар бұл дертпен барынша күресті. Алматы, Мәскеу, Ригадағы дәрігерлерге дейін барғанмен, сұлу Сәлима күн өткен сайын жүдей берді. Соңғы күндері сөзден қалып, қайтыс болды.

Ер азаматтың жөні басқа... «Бір күндік жолдасқамың күндік сәлем» деген. Сәлиманы тиісті бар жөн-жоралғыны жасап, ақтық сапарына шығарып салды. Алатаудың етегіндегі Кеңсайға жерлеген. Хайроллаға ең қиын тигені кіп-кішкентай Қарлығаштың "мамалап" жылағаны болды. Сол түні өксігін баса алмаған сәбиді құшақтап, Хайролла да көз жасына ерік берген... Алайда, өлмектің артынан өлмек жоқ, тірі адам тіршілігін жасайды. Тамақ ішеді, далаға шығады, дүкенге барады. Олар осылай бір шаңырақтың астында екі бөтен, екі таныс, екі тағдыр өмір кешіп жатты.

Алғашында мән бермегенімен бірте-бірте Хайролла саса бастады. Сәлима өмірден өтерінде: «Хайрош, сені кездестірген тағдырыма мың тәубе... азды-көпті бірге тұрдық... Қабағыма қарадың... өзімнің сұлу әйел екенімді, біреуге керек екенімді көрсеттің... Алда-жалда бірдеңе бола қалсам, Қарлығаш саған аманат. Өзің білесің, менің жақын туысым жоқ... Үйленсең, жаман әйел кездессе Қарлығашты балалар үйіне берерсің...» – деген. Бірақ, Сәлима айтқан ондай әйел жолықпады. Негізі кездесті... Бір емес бірнешеуі болды. Алайда, үйге келген бөтен адамды Қарлығаш жақтырған жоқ. Ал, енді біреулері Қарлығашты ұнатпады. Хайроллаға таныстары: «Қазақстаннан шет елдегілер бала асырап әкетіп жатыр. О жақтағы сәбилердің өмірі ғажап... Жақсы білім, бай өмір...» – деп айтқан. Оның үстіне, балалар үйінің директоры Дастан Патшаев Хайроллаға қайта-қайта келе берді. Бірде екеуі асүйде ұзақ отырды. Қонақ әкелген коньяк та біткен...

«Хайреке, түптеп келгенде бұл бөтен қыз... Бағын байламайық... Оның үстіне, Америкадан келгендер өте бай... Бізге де, сізге де мол ақша береміз деп отыр...»

Хайролланың коньяктан басы ауырып солқылдай берді. «Не істесем екен?.. Мына қыздың обалына қалам ба?.. Егер мен бірдеңе болып кетсем, Қарлығаш кімге қалады?.. Тағдыры не болмақ?.. Көшедегі бұзық балаларға қосылса не істеймін?» – деп ойланып отырды. Бір кезде сарт етіп іштегі есік ашылды... Түннің ортасы болса да Қарлығаш әлі ұйықтамапты.

- Маған бола бас қатырмаңыздар, – деді бойжетіп қалған өспірім қыз.

– Мен ешқайда бармаймын... Осында қалам... Аға! – деді Қарлығаш. – Егер де мен сізге бөгет болсам айтыңыз... «Еркек тоқты – құрбандық...» Кете берейін. Тек, мамамның зиратын сіз күтсеңіз болды.

Хайролла қыстығып барып айқай салды...

- Жо-жоқ... Қарлығаш ешқайда бармайды!.. Мен тірі тұрғанда осында болады... Солай ма, Карло?!..

- Солай, аға! – деген қыз.

Өстіп уақыт өте берді. Қарлығаш шешесіне тартқан ұзын бойлы, талдырмаш, сұлу қыз болып өсті. Мектепті жақсы бітіріп, оқуға түсті... Дәрігер болмақшы. Әкелі-балалы жандар бір шаңырақтың астында осылай 20 жыл бірге тұрды.

Қарлығаш мектепте оқып жүріп бір күні велосипедпен көшедегі автобустың астына түскен. Қансырап өмір мен өлімнің арасында екі күн жатты. Тез арада қан керек болған... Оған лайық 3-ші группалы қан ғана керек. О, тоба! Хайролла дәрігерге өзінің сол группада екенін айтқан. Және бірден қан берді. Айтпақшы, қанды тікелей құйды. Бұл дегеніңіз білектен алынған қанды білекке бірден жібереді. Хайролла қызының жағдайына алаңдап, кешеден бері жүгіргеннен бе, әлде шаршағаннан ба, бір сәт көзі ілініп кетіпті. "А-ға-а-а-а...» деген дауыстан селк етіп оянып кетті.

- Міне... міне көзін ашты... Енді бәрі жақсы болады" деген дауыс дәл қасынан естілген... Хайролла Қарлығашқа қарап еді, ол да бұған бұрылған... Алдымен ештеңеге түсінбей ұзақ жатты да, сәлден соң есіне бірдеңені түсіргендей болды. Сосын ағасына қарап, көзі мөлтілдей бастады. Бастағы аппақ жастығы сулана берген..

- Болды болды... бәрі артта қалды... Енді әкеңізге мәңгі қарыздарсыз, – деп дәрігер қалжыңдаған... Одан бері де талай уақыт өтіпті-ау...

Хайролла күйеу баланы бір-ақ рет көрді. Англияда оқыған, дәулетті жерден көрінеді.

Той қаланың ортасындағы үлкен мейрамханада екен... Бірінен бірі өткен әдемі машиналар... тіпті өмірі естімеген, көрмеген той кортежі... Құдалар жағы шығынның бәрін мойындарына алған. Тіпті, неке сарайына бармай ресми өкілдерін той басталарда жасамақ.

«Той дегенде қу бас та домалайды» демекші, шақырылған адамда сан жоқ... Бүкіл Алматы көшіп келген сияқты. Ағылған жұрт. Хайролла қасына тек баяғы екі досын ғана шақырды. Бір сәт асаба жігіт жас жұбайларды ортаға шақырды. Неке куәлігін тапсыруға арналған кезең. Ортадағы үстел жанында екі әйел. Кеуделерінде көк лента, қолдарында куәлік, қалам... Қыз бен жігіт неке жүзіктермен алмасты. Осы кезде Неке сарайының өкілі:

- Азаматша Қарлығаш Арынова! Сіз енді күйеуіңіз Арман Құрманжановтың тегін аласыз ба, әлде өз фамилияңызда қаласыз ба? – деді. Зал бір сәт тыныштала қалған. Тойға келген қонақтар да, құдалар да, бәрі-бәрі екі жастан көз алмай қарап қалыпты. Ару Қарлығаш... баяғы анасынан айнымай қалған сұлу қыз жан-жағына жалтақтап қарап, көзімен Хайролланы іздеген... Дәл баяғы ауруханада өмір мен өлімнің арасында тұрған сәтіндей... Қауқарсыз... қатты бораннан пана іздеген торғайдың балапаны іспетті.

- Мен... ағаның... ағамның... жо-жоқ, папамның фамилиясын алам... – деді... – Омарова болам...

Хайролла не болғанын алғашқыда түсінбей тұрып қалды. Естігені шын ба, болмаса солай естілді ме? Қарлығаш нені айтып кетті?..

- Кімді айтасыз, қалыңдық? – деді неке сарайының өкілі.

- Мен папамның, жо-жоқ... әкемнің тегімен Омарова болам... – деген Қарлығаш көз алды суланып... – Па... па..! Па... Па... Мен – сіздің қызыңызбын. Естисіз бе?.. Мен сіздің қызыңызбын... – деді де, Хайроллаға тұра ұмтылды.

- Қызым... Қарлығаш... Ботам... әрине... әрине... – дей берген Хайролла.

Залдағы тойшы қауым ду қол шапалақтап жатты... Кімге қол соғып жатыр, неге соғып жатыр, оны ешкім түсінген жоқ...

Оркестр ғажап бір вальсті бастап кетті. Әкелі-балалы екеуі бірін-бірі жұбатып, бірін-бірі құшақтап, билей бастады...

- Сен менің туған қызымсың, қалқам!..

- Иә, папа... сен де менің туған әкемсің! Рас қой, папа?!..

- Әрине, қызым... әрине...

Күйеу бала да, құдалар да ешнәрсеге түсінбей тұрып қалған. Бірақ, оларға көңіл аударған Омаровтар болған жоқ... Өйткені, екеуі де қазір өте бақытты еді... Олар осы сәтті ұзақ күткен болатын, тым ұзақ күткен.