Әзербайжан Республикасы – біздің бауыр еліміз. Әзербайжан халқы – түбіміз бір түркіден тараған туысымыз.

Бұл жолғы жолжазбамыз осы ел жайлы болмақ. Халқы 10 миллионнан асатын елдің астанасы Бакуда 4 млн халық өмір сүріп жатыр. Алматыдан үлкен. Баку Әзербайжанның шығыс жағында, Каспий теңізінің бойында орналасқан. Қазақстанмен осы Каспий теңізі арқылы шекараласады.

Отбасымызбен бұл жолғы демалысымызды Әзербайжанда өткізуді жоспарлап, үш ай бұрын билет алып, 10 күнге сапарға шықтық. «Fly Arystan» компаниясының ұшақтары Ақтау мен Бакудың арасын аптасына екі рет жалғап тұрады. Алматыдан әуелі Ақтауға ұштық. Ақтаудан Бакуға 45 минутта-ақ ұшып жетесің екен. Каспий теңізінен ұшып өтіп, Бакудың Гейдар Әлиев атындағы халықаралық әуежайына қондық. Барлық жеріне кілем төселген, біздің әуежайлардан үлкен екен. Баку уақыты біздің елдің астанасынан 2 сағат артта, Ақтау уақытынан 1 сағат артта. Әзербайжан манаты құнды екен. Бір манат біздің 262 теңгемен тең.

Бізді әуежайдан «Okuklu travel» компаниясының жүргізушісі Физули бей күтіп алды. Компанияның басшысы, досымыз Иылмаз Окуклы мырза бізді осы күндердің барлығында алып жүруге биыл шыққан су жаңа 7 адамдық «Мercedes Vito» көлігін дайындап, бірнеше тілде еркін сөйлейтін Физули бейді әрі жүргізуші, әрі гид етіп бізге қызмет етуге бөліпті. Айта кетейік, Физули бей бұрын полицияда қызмет етіп, сол жерден зейнетке шыққан, ақкөңіл, мейірімді, мәдениетті жан болып шықты. Оған 10 күн сапарда бірге жүргенімізде көзіміз анық жетті.

Қонақ үйге орналасқан соң Бакуды қыдыруға бірден шығып кеттік. Алдымен Бакуда болған 6 күнде «Ичери шехерді» армансыз араладық. «Ичери шехер» – Бакудың орталығында орналасқан тарихи жер. Ішкі қала дегенді білдіреді. Бұл жер Бакудың ең көне қонысы болып саналады. 1977 жылдан бастап тарихи-мәдени аймақ болып жарияланып, ЮНЕСКО қорғауына алынған маңызды жер. Ичери шехер XV ғасырда салынған қорғанның ішінде орналасқан. Ичери шехердегі Ширваншахтар сарайы, Қыз мұнарасы, Мұхаммед мешіті, Сарай мешіті, Жұма мешіт, Ширваншахтар моншасы, Гаджи Гаиб моншасы сияқты тарихи нысандар көруге тұрарлық.

Ширваншахтар сарайына кіру үшін билет құны шамамен 3700 теңге. Қыз мұнарасының үстіне шығу үшін билет бағасы 2500 теңге. Ал қалған жерлерге кіру тегін. Бізді таң қалдырған Кішкене кітаптар музейі де осы Ичери шехердің ішінде. Бұл музей 2014 жылы Гиннес рекордтар Кітабына енген. Музейді ашқан жан – Әзербайжанның еңбек сіңірген қызметкері Зарифа Салахова. Ол 1982 жылы Мәскеуге барған сапарында 1835 жылы шыққан Крыловтың кішкене мысалдар кітабын сатып алыпты. Содан бастап кішкене кітаптар жинаумен айналысқан екен. Бүгінде бұл музейде Әлемнің түпкір-түпкірінен шыққан 9 мыңнан аса кішкене кітап тұр. Әлемдегі ең кішкентай кітап болып есептелетін Жапониядан шыққан микро кітапты да осы музейден көруге болады. Кішкентай кітаптар әлемін тамашалап жүріп ішінен бір шетелдік жазушының Мұхтар Шахановқа қолтаңба жазып берген титтей кітапты да көріп қалдық. Мұхтар ағамыз ол кітапты осы музейге сыйлаған ба деп ойладық.

Ичери шехердің іші ерекше. Тарихқа тұнып тұр. Ішін аралап жүрген әзербайжандық балалар өте көп. Олардың жетекшілерімен сөйлесіп қалғанда білдік, барлық оқушылар жазғы демалыс кезінде музейлерге тегін кіреді екен. Бізде де неге солай істемеске деген ой келді. Бұл жас ұрпақтың отансүйгіш, ұлтжанды болып қалыптасуына, өз тарихы мен мәдениетін сезінуге ықпал етеді.

Бакудағы тағы бір баруға тұрарлық жер – Гейдар Әлиев орталығы. Бакудағы ең әдемі, сәулетті ғимараттардың бірі болып саналатын бұл мәдениет орталығы Әлемдегі 2014 жылғы ең үздік ғимарат атағын жеңіп алыпты. Үш қабаттан тұратын толқын тәріздес болып салынған ғимарат алыстан көз тартады. Бұл мәдениет орталығынан Әзербайжанның мәдениетімен толық танысып шығуға болады. Елдің тарихы мен мәдени мұрасымен, археологиялық қазба жұмыстарынан табылған құнды жәдігерлермен, елдің әр өңірінің ұлттық киімдерімен, кілемдерімен, ұлттық музыкалық аспаптарымен, елдегі ең үздік сәулет өнерінің үлгілерімен таныса аласыздар.

Маған ерекше ұнағаны ұлттық музыкалық аспаптар бөлімі болды. Әр аспаптың тұсына еденге домалақ қызыл белгі қойылған. Ол қызыл белгіге аяғыңызбен тұра қалсаңыз сол аспаптың үні шығады. Әр аспаптың қалай ойналатынын да экраннан көріп, тыңдауға болады. Заманауи үлгілермен жабдықталған орталықта шетелдіктер толып жүр. Біреулерден қай жақтан келгендерін сұрағанымызда Африканың Чад елінен келгендерін айтты. Енді бір топ Филипиннен келіпті. Келесі топ Испаниядан, тағы бір топ Біріккен Араб әмірліктерінен келген екен.

Орталықтың бір жағы Әзербайжанның бұрынғы Президенті Гейдар Әлиевтің музейі. Музейден Гейдар Әлиевтің әр жылдардағы төрт көлігін, Президент болып тұрғанда басқа мемлекет басшыларынан алған сыйлықтарын көру қызықты болды. Сыйлықтардың арасынан Қазақстан Республикасының атынан берілген бір табақ пен картинаны байқадық. Табақ бір ақ металдан жасалған екен, ортасында барысқа мінген қазақтың суреті бар. 1997 жылы сыйланыпты. Картина 1998 жылы сыйланған, авторы – В Хониев делінген. Суреттің атын «Астана» деп жазып қойыпты. Бірақ картинаның астанамызға қатысы жоқ, құрығын сайлап алып жылқы ұстау үшін шауып бара жатқан жылқышылар бейнеленген.

Бакуда болғанымызда барған жеріміздің бірі – Кілем музейі. Бұл жерде 3 қабаттың барлығында елдің әр өңірінен жиналған түрлі кілемдер тұр. Кейбіріне жүздеген  жыл болған, енді біреулері бертінде тоқылған. Арнайы экрандардан жіптердің қалай боялып, кілемдердің қалай тоқылып жатқанын көруге болады. Әзербайжан музейлерінің бір ерекшелігі – суретке, видеоға түсіре беруге болады.

Бакудың адам ең көп баратын жерлерінің бірі – Каспий теңізінің жағалауы. Жағалаумен адамдар жаяу жүріп, теңіздің ауасымен тыныстап, салқындағанды, шәй ішіп, балмұздақ жеп демалғанды ұнатады. Қала әкімдігі тұрғындар мен қонақтарға жайлы жағдай жасап қойған. 16 шақырымға созылған жағалау жолы тап-таза. Велосипед, самокат, героскутерлермен жүретін жолақтары бар. Пальмалары жайқалып өсіп, гүлдері жайнап тұр. Кешкі бір уақытта теңіз жағалауындағы «Дария фиш» деген керемет бір демалыс аймағына ақын Әкбар Қошалы бізді қонаққа шақырды. Теңізден күннің батып бара жатқанын көру үшін бұл жерге адам көп жиналатын болып шықты. Теңізден ауланған балықты бірден қуырып алдыңа әкелгенде тәбетің ашылады.

Тау үсті саябағы деп аталатын орын да қаланың ең көрікті жерлерінің бірі. Биікте орналасқан саябаққа фуникулермен шығып-түсуге болады. Біз шыққанда фуникулерге міндік, түскенде жаяу түсіп көрдік. Фуникулерге міну билеті бір манат тұрады. Тау үсті саябағынан қала жақсы көрінеді. Бұл жерден теңізге қарай керемет көрініс ашылады. 1-Қарабақ соғысында қайтыс болған бейбіт тұрғындар жатқан «Шахидлар қиябаны» да бұл жерге жақын. Біз де зиярат етіп, құран оқып, дұға бағыштадық. Қайтып бара жатқанымызда зиярат етуге келе жатқан, ай, жұлдызды қызыл байрақтарын көтеріп алған Түркиядан келген бауырластарымызды көрдік. Топ-топ болып жүр.

«Шахидлар қиябаны – 2» деген жерде қазақтың сарбазы Ербол Баримбетовтің бейіті бар. Бар-жоғы 20 жасар кезінде 1-Қарабақ соғысында 1994 жылы армяндардың оғынан шейіт болыпты. Оның жатқан жеріне бізді ақын, аудармашы, журналист Аида Эйвазлы алып барып көрсетті. Құран оқып, дұға бағыштадық. Бакуға келетін қазақтардың барлығы алдымен осында келіп зиярат ететін жеріне айналыпты.

Тау үсті саябағынан Бакудағы әйгілі «Flame Towers» өте жақсы көрінеді. Құрылысы 2012 жылы аяқталған бұл үш ғимарат алыстан қарағанда алау сияқты, оттың үш жалыны тәрізді. Бірі 182 метр, екіншісі 165 метр болса, үшіншісінің биіктігі 161 метр. Биігінде 39 қабат бар, ортаншысында 37 қабат, үшіншісінде 34 қабат екен. «Flame Towers» алдына суретке түсіп жатқан адамдарда есеп жоқ, көрінісі керемет. Бұл ғимараттарды күндіз көрген басқа, түнде көру тіпті бөлек. Үш биік ғимарат Әзербайжан туының түстерімен жанған кезде қаланың қай бөлігінен болса да көрінеді.

Әзербайжанда 10 күн жүргенімізде қазақтарды екі рет жолықтырып қалдық. Бірі Ичери шехерде. Көкшетаудан келген апалы-сіңілі екі апа қыздарымен, немерелерімен жүр. Сатушыларға жайбарақат қазақша сөйлеуде. Көріп, жандарына барып, сөйлесіп, қуанып қалдық. Енді бірде Тау үсті саябағында жүргенімізде екі қазақ жігітін көрдік. Екеуі де Бакудың төңірегінде мұнай саласында жұмыс істейді екен. Жұмыстан қолдары босай қалғанда қыдыруға шығыпты. Бірі Алматыдан, бірі Нұр-Сұлтаннан. Олармен де қазақша сөйлесіп бір жырғап, мәз болып қалдық.

Бакудан шамамен 30 шақырым жердегі Билгах деген демалыс аймағын көру де нәсіп болған екен. Кәсіпкер досымыз Иылмаз бей Каспий теңізінің жағалауындағы осы жерде бізді қонақ етті. Теңізге түсуге болатын бұл аймақта бассейндер де бар. Суда жүргендерді құтқарушылар жіті қарап, бақылап тұрады. Теңіз жағалауына құм төгілген, шатырлар мен шизлонгтар жалға беріледі.

Бакудағы баратын, көретін жерлерді ұзақ-сонар жалғастыра беруге болады.

Әзербайжандағы ең көне қалалардың бірі Гәнжәға тоқталуды жөн көрдім. Бакудан Гәнжәға көлікпен төрт сағатта жеттік. Гәнжәда шамамен 335 мың халық тұрады екен. Елдің батыс жағында, Кіші Кавказда орналасқан қала атақты шайыр Низами Гәнжәуидің туған жері.

1141 жылы Гәнжәда дүниеге келген Низами есімі атақты Шығыс шайыры ретінде қазаққа танымал. Баяғыда Әзербайжанға Низамидің мерейтойына барғанда Қасым Аманжоловтың «Біздің жақта гүл құшақта, Низами...» деп басталатын бір ұйқаспен құйылып түскен өлеңін оқығаны белгілі. Сол Низамидің туған жерінде екі күн болу бізге де нәсіп болды.

Гәнжәның шет жағында орналасқан Низамидің кесенесіне бардық. Кесененің сәулеті ерекше ұнады. Іші тып-тыныш, ою-өрнектер мен түрлі түсті әйнектері орта ғасырларға алып кететіндей. Кесененің ішіне қарлығаштар ұя салыпты. Қанаттарын қайшылай ұшып жүрген қарлығаштар ауылдағы бала кезімді есіме түсірді. Кесененің маңында Низамидің ескерткіш ансамблі бар. Ескерткіш кешені десе де болады. Низамидің үлкен ескерткішінің екі жағына әйгілі дастандарындағы кейіпкерлері де қойылып, тұтасып кетіпті. Низамидің кесенесі мен ескерткіш ансамблі үлкен бақтың ішінде тұр.

Гәнжәға жол түсіп бара қалсаңыз Хан бағына соқпай кетпеңіз. Қаланың орталығында орналасқан саябақ XVIII ғасырдан бері тұр. Гәнжә хандығы кезінде егілген ағаштардың біразы сақталыпты. Биік-биік болып өсіп тұрған бірнеше ғасырлық шынар ағаштары саябақтың көркін еселей түскен. Бұлбұлдары сайраған, тап-таза бақта жүру бір ғанибет екен. Қанша елге барып-келіп жүрсем де мұндай ғажап бақты бірінші рет көруім. Ертегілер әлеміне, орман ішіне кетіп қалғандай болдым. Отырып алып жыр жаздым:

Гүл – шахар

Жұпардайын ауасы,

Бағың жанның дауасы.

Келдім саған, гүл-шахар –

Низамидің қаласы.

Әр гүліңнен жыр ұғам,

Жан жайланып, тынығам.

Тыныштықты күзеткен,

әр ағашың бір ұлан.

Болмас достың бөтені,

Ажыраман екі елі.

Еске салдың жәннәтті,

бұлбұл құстар мекені!

Ғасырларға ерте кет,

Тұрдым бүгін ертерек.

Біз жоғалтқан қарлығаш

көгіңде жүр еркелеп.

Жайна, елдің байтағы,

Бола берші бай тағы.

Келген жандар Гәнжәға

шайыр болып қайтады.

Көрген жандар Гәнжәні

аңыз етіп айтады!

Жанымды жабырқатқан бір көрініске тоқтала кеткім келді. Гәнжәні 2020 жылдың 4, 5, 8, 11, 17-қазан күндері Армения қарулы күштері ракеталармен атқылапты. Армяндар атқан «Точка – У», «Смерч», «Скад» ракеталарынан 26 бейбіт тұрғын өлген. Соның алтауы бала. 142 тұрғын жараланған, оның отыз бірі бала... Өзіміз сияқты қарапайым бейбіт тұрғындарды атқылаған жауыздардың сазайын беруді бір Құдайға тапсырдық. Жанымда сол кезде болған жұбайым Әлия мен жеті жасар ұлым Мағжанға да, бізді көлігімен алып жүрген Физули бей мен жолбасшымыз, жергілікті тұрғын, ақын Ламияға да ракеталар қиратқан үйлер мен өлген адамдардың суретіне, еш жазықсыз өмірмен қоштасқан сәбилердің құрметіне қойылған ойыншықтар мен гүлдерге қарау оңай болмады. Еңсеміз езілді, намысымыз қайралды... Бұл жанды жабырқатып, қайғыңа қайғы қосар көріністен арыла алмай келе жаттық. Гәнжәден бір сағаттық жердегі Гөйгөл көліне барған кезімізде ғана көңіліміз сергіп, жанымыз жадырай бастағандай болды.

Гөйгөл – таудың арасындағы көл. Жер сілкінуден пайда болған екен. Гәнжәға келген саяхатшылар міндетті түрде осы көлге келеді. Көлдің суы тұщщы. Маңында мейрамхана, кафелер бар. Ол жерде көлдің суын самауырмен қайнатып, көлдің маңынан жинап, кептірілген киікоты, жалбыз сияқты шөптерді қосып шай береді. Шіркін, көркем табиғат аясында отырып, таза ауада ішкен самауырдың шайын айтсаңшы! Қазақтар Әлемде шайды ең көп ішетін халық деп ойлаушы ем. Жүрген жерімде «Машина маймен жүреді, қазақтар шаймен жүреді» деп әзілдейтінмін. Енді әзербайжандардың да шайды өте көп ішетін шайқор екеніне осы сапарда көзім жетті. Бізден шайды жиі, артық ішпесе, кем іше қоймас. Өздері шай өсіреді екен. «Azerçаy» сауда белгісімен біздің елге де шай экспорттап отырған елдің шайларын өз басым жақсы көрем. Киікотымен көк шайы, лимон қосылған қара шайы, қалампыр қосылған қара шайы...

Әзербайжанға әр барған сайын түрлі тосаптарын көріп жүрмін. Осы жолы киви тосабын, жаңғақ тосабын, баялды тосабының дәмін көрдік. Айрықша дәмді екен! Жаңғақ тосабын қалай жасайтындарын айтып берді. Піспеген жаңғақты жұлып алып, 40 күн суға салып қоямыз дейді. Содан кейін сыртын аршып, қантпен араластырып 3 күнге қояды. Қайнатқан соң дәмі ерекше тосап болып шығады екен. Қысы-жазы шәймен бірге пайдалануға таптырмас тәтті.

Шай жайлы сөзімді доғара тұрып Гәнжәнің «кята» деген тамағына тоқтала кетейін. Әзербайжанның басқа өңірлерінде етпен, ірімшікпен, түрлі шөптермен «кутаб» деген тағам дайындайды. Біздіңше чебуректерге сәл келеді. Бірақ кутабты майсыз, жалпақ тасқа қарып пісіреді. Кята – тек Гәнжәда ғана пісірілетін кутабтың үлкен түрі. Ыстықтай ортасына сары май жағып ұсынады. Дәмі тіл үйіреді, шіркін!

Гәнжәнің тағы бір көруге тұрарлық жері – Жавад хан көшесі. Алматының Арбаты сияқты жаяу жүретін көше. Бұл көшенің бойымен адам көп жүреді. Түрлі субұрқақтар бар, сауда орталықтары тұр. Саяхатшылар түрлі кәдесыйларды осы жерден алуына болады. Бұл көшелерде балаларға түрлі балмұздақтар сатылады, ойын-сауықтар болып тұрады. Жавад хан – Гәнжә хандығының соңғы ханы болған. Оның есімімен аталатын көше қайнаған өмірдің нағыз ортасында тұр.

Ендігі бір ерекше нысан – 48 мың бөтелкеден 1967 жылы салынған үй. Гәнжәда тұратын Ибрагим Жапаров бұл үйді Екінші дүниежүзілік соғыста хабарсыз кеткен ағасы Жүсіп Жапаровтың құрметіне салған екен. Бөтелкеден салынған үйді барып көрдік. Ол үйде қазір Ибрагим Жапаровтың немересі тұрып жатыр екен. «Маған көп ақшаға сатып алайық, үйді бізге сат» деушілер көп, бірақ, атамның көзіндей болып тұрған қарашаңырақты сатпаймын»,  – деді. Іштей риза болғанымызды «дұрыс, жарайсың» деп білдірдік.

Гәнжәда бұдан басқа да көп жерге баруға болады. Мәселен, Шейх Бахаутдиннің тарихи ансамблі, Жұма мешіті, Кеуен сарай, Чекяк хамам, Имамзаде кесенесі сияқты нысандар тарихи асыл мұра қатарына жатса, Гейдар Әлиев саябағы заманауи демалыс орны болып есептеледі.

Әзербайжандағы келесі барған қаламыз – Шәки. Көне қала болып есептеледі. Бұл қалада біздің дәуірімізге дейінгі IV ғасырдан бері сақталған ежелгі ғибадатханалар сақталған. Тастан салынған бұл ғибадатханалар әлі қаншама ғасырлар бойы сақталатын сияқты. Себебі барлығы мемлекет қарауына алынған, ЮНЕСКО қорғауында.

Шәкидегі Хандар сарайы бүгінде ел-жұрт ағылып келетін музейге айналған. XVIII ғасырда парсы үлгісімен салынған 30 метрлік Хандар сарайы 2 қабатты. Түрлі түсті әйнектерден құралған терезелері сарайға ерекше әр беріп тұр. Оны өздері «шебәкә» дейді екен. Шебәкәларды мозайка етіп құрастырып, ағашпен ұстатқан шеберлердің ісіне тәнті боларыңыз анық. Сарайдың ішіндегі суреттер мен өрнектердің әрқайсысының мәні бар. Бізге түсіндірген гид барлығына асықпай тоқталды. Сөзін бөлместен тыңдай бердік, қызықты болды.

Шәки қаласы Әзербайжанның солтүстігінде, Үлкен Кавказда орналасқан. Дағыстанмен шекаралас. Таулы жер екен. Таудан аққан Киш өзені өзімен бірге тастарды алып келеді. Ол тастарды шәкиліктер жинап алып, үй салады, үйдің қоршауларын жасайды, жолға төсейді. Құдайдың өзі беріп тұрған тегін нығметті неге пайдаланбасқа?

Шәкидің үйлері тастан салынғандықтан биік, еңселі, мықты. Үйді айнала қоршаған қоршаулары да тастан қаланғандықтан ерекше сәнді көрінеді. Оған тас төселген көшелерін қосыңыз. Көз алдыңызға тастан жасалған керемет қала елестейді. Міне, Шәки сондай шахар.

Мархал деген демалыс аймағы Шәкидің даңқын аспандатып тұр. Тауда орналасқан демалыс аймағының табиғаты сұлу, адамдардың жақсы демалуы үшін жағдай жасалған. Балық аулайтын жасанды көлдері бар, ол көлдерде аққу, қаз, үйректер жүзіп жүр. Түрлі сарқырамалар бар. Қонақ үйдің төңірегіне балалар ойнап, секіріп, жүгіретін алаңқайлар қойылған. Саяхатшыларға жаяу серуендейтін бағыттар ашылған. Көлікпен жайлауға кетіп қалып демалатын жақтары да қарастырылған. Әзербайжандықтардың туризмді дамытып жатқанына қуандық.

Ортасында Шәкидің тау жағындағы Киш деген ауылына бардық. 85-90 жастағы қарттар тіп-тік, таяқсыз жүр. Жас көрінеді. Бір ақсақал қолына балтасын алып отын жаруда, бір әже самауыр қайнатуда. Енді бір апа немерелерін ертіп алып тау шөптерін теруде, бір ата қолына құралдарын алып ағаштан түрлі қуыршақ жонып жасап отыр. Бір қарт бау-бақшасын суарып жүр. Оларға қарап ұзақ жасауларының сыры осы қозғалыста, еңбекте жатыр ма деген ой келді.

Біздің Шәкидегі жолбасшымыз Тұран бей ұзақ жасайтын кавказдық қарттарға қарап қойып: «Саят бей, көлікті төменде қалдырып жаяу шыққанымыз жақсы болды», – деп маған күлімдеп қояды. Тұран доспен Киш ауылын армансыз аралап, Кавказ тауларының арасында шәй ішіп, біраз әңгімелестік. Мына «Шәкиде» деген жырым сондай сәттерден соң жазылды:

 Шәкиде

Ұқсаспыз біз, өзіңнен жоқ айырмам,

Түркілік рух қияндарға жайылған.

Құстай сайрап жыр оқиын Кавказда,

Тұран достым, құйып қой бір шайыңнан.

            Аяғым нық тарих тасын басқандай,

Керуен сарай тылсымы көп аспандай.

Көшелерің қан жүгірген тамырдай,

хан сарайың жан сарайын ашқандай.

Жан-жағыма қараудан көз талған жоқ,

Ақтарылған сөздерімде жалған жоқ.

Туып-өскен, тұрып жатқан Шәкиде,

Тұран достым, сенде сірә, арман жоқ!

Айтар болсам бұл сапарым, жайымнан,

Шәки даңқы ғасырларға жайылған.

Шабыт алып шайырларша шалқиын,

Тұран достым, тағы да құй шайыңнан.

Түркі даңқы жер-жаһанға тарамақ,

Тауларың тұр оң мен солын саралап.

Физули бей, «арабаңды» оталдыр,

Тұран достым, Тұран жерін аралат!

Бірлесейік ұлы дүбір басталмай,

Көңіл шіркін көкке құштар асқардай.

Қорған болып қаланайық енді біз,

Киш өзені алып келген тастардай.

Болмас бақыт миллеттім құралмай,

Қазағыма әзербайжан сыңардай.

Тұран достым, таудай болып тұра бер,

Жырым менің мың жасасын шынардай!

Шәки Жібек жолының бойында тұрған қала болғандықтан бұл жерде орта ғасырлардан сақталған екі Керуен сарайы бар. Береуі әлі күнге дейін қонақ үйдің қызметін атқарып тұр. Ортағасырлық әсерді сезіну үшін саяхатшылар арнайы осы Керуен сарайын таңдайтыны шындық. Керуен сарайының маңы кәдесыйлар сататын базарға айналыпты. Адамға не керектің бәрі бар. Саяхатшылардың бірі ұлттық оюуы бар айна алып жатса, енді бірі Алладдин шамын, тағы бірі жібек орамалдар сатып алып жатыр.

Орамал демекші, Шәкиде Жібек фабрикасы бар. 500-ден аса адамды жұмыспен қамтып тұрған фабриканың дүкеніне бардық. Жібек құртын қалай өсіретіндерін, жіпті қалай дайындайтынын айтып бергендері біз үшін қызықты әрі пайдалы болды. Көрнекілік үшін керекті заттардың барлығын дүкеннің ішіне қойып қойған екен. Бірінен-бірі өткен көздің жауын алар орамалдар мен кілемдер көрмеде тұрғандай.

Шәкиде ғана пісірілетін «пити» деген тамақты айта кеткім келеді. Арнайы қыш құмырада бір күн пісірілетін бұл тамақтың құрамында ет, ноқат бар. Бұл тамақты сорпасымен бірге ішеді. Шәкиде ғана дайындалатын әйгілі Шәки халуасы мен пахлавасы да ел ішінде үлкен сұранысқа ие. Түрлі жаңғақтар мен балмен жасалатын бұл тәттілер шынында да айрықша дәмді.

Гәнжә мен Шәкиден соң қайта Бакуға оралдық. Әзербайжан Республикасы Милли мәжілісінің депутаты, ақын, қоғам қайраткері Ганира Пашаеваның қабылдауында болдық. Осы сапарда туған өлеңдерімнің бір-екеуін оқып бердім. Екі елдің мәдени қарым-қатынасы туралы сөйлестік. Ортақ құндылықтарымыз жайлы әңгіме өрбіді. Әңгіме ауаны туризм тақырыбына да ойысты. Ганира ханым сол кезде жұбайым Әлиядан: «Осы сіздер барып, аралаған қалалардан ең қатты ұнағаны қайсысы?» – деп сұрады. Әлия ойланбастан: «Шәкиді ерекше айтар едім», – деп жауап берді. Иә, Әлияның сөзі рас еді. Табиғаты да көркем, тарихи, мәдени жерлері де сан алуан Шәки қаласы біздің жүрегімізді жаулап алған болатын.

Әзербайжандық достарымыз, ақын Әкбар Қошалымен, ақын, аудармашы Аида Эйвазлы, кәсіпкер Иылмаз Окуклымен, оның әріптесі, 10 күн бойы біздің жанымызда жүріп, көлігімен қызмет еткен Физули беймен қимай қоштастық. Бұл сапарда біз жаңа достар таптық. Мағжан балам Иылмаз бейдің ұлы Сүлейменмен дос болды. Әлия болса Әзербайжан еліне алғаш келіп, бауырлас халықпен жақынырақ танысып, жаңа құрбылар тапты.

Сонымен біздің Әзербайжанға сапарымыз да аяқталды. Елге ерекше әсермен оралдық. Бұл сапарда оншақты жыр жаздым, жүрегімде әлі жазылмаған жүз өлеңге жетерлік сезім, әсер бар. Біз білетін, білмейтін Әзербайжан осындай.

Саят Қамшыгер, ақын, Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі,

«Серпер» сыйлығының лауреаты,

ҚР Ақпарат саласының, ҚР Мәдениет саласының үздігі