Әке... Хат жазуды білмейтін, хатты телефонындағы қысқа-қысқа жазбалар деп түсінетін  мен секілді ұрпақ үшін хат жазу оңай емес... Оның үстіне ол хат Әкеңе жазылса... Әкеңе арналса... Ұзақ ойландым. Әкем жанымда жоқ кезде оның  басқа әлемдегі тыныштығын бұзып алмай, әруақты мазалап алмай, «қалай  перзенттік сезімдерімді жеткізсем  екен?», «айта алмай қалған ойларым  қандай еді?»  деген  мазасыздық болғанын жасырмаймын... Оңай өтініштің қиын орындалуы болды мен үшін. Бірақ «Әкеге айтарым жоқ ұрпақ емеспін ғой, ризашылығы жоқ ұл өсірмеді ата-анам» деген ниет мені компьютер алдына отырғызды.

              Әке... Өзің кеткелі үш жыл уақыт өте шығыпты. Өмір деген қызық екен деген сөзді жас болсам да айтуға тура келіп тұр. Әкем мен дүниеге келмей тұрып маған хат жазыпты. Көп хат. «Ұлым менің»  деп басталатын хаттарын күнде-күнде  жазып тұрған. Кейде «Менің кішкентай Хандығым»  деп жазады. Біздің атакүлдік – Атыраудың Құрманғазы ауданы. Орталығы  Ганюшкино селосы. Атыраулықтар жақсы біледі, ол жерді ел ішінде Қанішкен, Қандық дейді. Тарихты өте жақсы білетін әкем: «Қандық емес –  Хандық», – деп түзететін. Мені де «түбің хандық», – деп, кейде солай атайтын бала кезімде.  Мен туған 91 жыл қол телефон жоқ кез. Қалаішілік  телефондар да әр үйде емес. Бар болғанда да сағаттап сөйлесу мүмкін еместей. Әкеме енді дүниеге келер ұлы кімге ұқсайды, нені жақсы көреді, мінезі қандай болады, қалай өсіреді бәрі бәрі маңызды болғанға ұқсайды. Бәрін жазыпты. Арманы секілді қылып. Әрі сағынышын сөзбен айтқаннан гөрі, қағаз бетіне түсіре берген оңай болғанға ұқсайды. Сағыныш болғанда да әлі дүние есігін ашпаған ұлына деген сағынышын. Көп адам түсінбейтін сезім. Мүмкін жастай айырылған анаңа, ана артынан кеткен Бекежан ініңе, Райса  қарындасыңа деген сағынышыңды маған төгіп жібердің бе, Әке?! Әйтпесе, мен дүниеге келді деп естігенде «көз жасыма ие бола алмадым» деп жазармысың... «Бар танысыма телефон соғып ұлды болғанымды жеткіздім», – депсің күнделігіңде «...Шешең аяғы ауыр болғаннан-ақ ұл болатынын сездім», – дейтін папам. Мен әкемнің ұзақ күттіріп дүниеге келген  перзентімін. «Сені Құдайдан сұрап алдым», – деуші еді... Ырымға сенетін анам әкемнің көп хаттарын «хат сақтауға болмайды», – деп жойып жіберген. Бірақ, қосылған күнінен бастап әкемнің әр қағазына құрметпен қараған ол 4-5 хатты естелікке деп сақтап қойыпты.

              Әке...ақ папа, өзіңді осылай атаушы едім. Есіңде шығар. Ақ папа, күнделікті жұмысыңнан келіп біз демалуға кіріскенде сіз жазуға отыратынсыз. Өз тұстастарың, құрдастарың, тіпті алдыңдағы аға толқын ішінде ең көп жазған және жан-жақты жазған өзің секілдісің. Жоқ, секілді емес. Тура солай. Бірақ, мен бүгін Ақ папа сіздің қазақтың қара сөзін кестелі шығармаға  айналдырып халыққа  қайтарып  берген һас шеберлігіңді де, өзіңде жоқты иә өзіңдегі соңғыны сұраған адамның қолына ұстата салар мәрттігіңді де, жазуға келгенде еш ерінбейтін жанкешті қасиетіңді де, қаншама биікке көтерілсең де еш дүниеге қызықпаған қарапайымдылығыңды да, арттағыға қол созған жомарттығыңды да, азаматтығың мен адамгершілігіңді де емес, қандай әке болғаныңды есіме алып перзенттік рахмет айтқым келеді. 

               Ақ папа, анама жазған бірақ маған  арнаған хаттарың  бүгін өзің жанымда жоқ кезде мүлде басқа мазмұн алатындай. Әке, ол хаттарыңда өзіңнің мұң, арманынды, ішкі шеріңді, анасыз өмірдің қиындығын жазыпсың. «Мен жасаған қателіктерді жігіт болғанда түсінесің. Қайталамауға тырыс», – депсің. «Шешеңе қара», – деп бала кезден тапсыратынсың. Кейде әзілмен, кейін салмақпен айтушы едің. Үйлену тойымда да осы сөзіңді қайталадың. Орындаймын, Әке. Қателікке ұрынбауды да, үй-ішіне, қарындастарыма  қамқор болуды да өзің үйретіп кеттің. Сөзіңмен ғана емес ісіңмен, қарым-қатынасыңмен.  

            1990 жылы 12 желтоқсанда жазған хатыңда: «Қазір тәуір болып келемін. Денемде инеден сау қалған жер аз...», – депсің... «Қалай мамаңды кездестірдім бар ауруым кетті, сені қолыма алғанда дүние кеңіп сала берді, балам», – дегеніңді қалай ұмытамын. Менімен көбіне есейген, ақыл тоқтатқан  ер азамат ретінде сөйлесуші едің. «Ешқашан біреудің сөзіне ерме, өз пікіріңмен өмір сүр. Уәде етсең орында», – деген сөздерің бүгін де құлағымда. Әкемнің сол хаттарында да маған жазған кеңестері,  ата-бабам  туралы, өзінің туған ауылы туралы жазбалары қазір мен үшін тектану әліппесіндей, кейін қарындасым Қаракөз дүниеге келгеннен кейін де біз үшін күнделік-хаттарыңды жазуды тоқтатпадың. Аяқ астынан бір жаққа кетіп қалып, айта алмай қалатындай жаза беріпсің... Бүгінде мамам айтады: «Біз қосылған кезде папаңда «кетіп қалам, ұйқыдан оянбай қаламын» деген қорқыныш, үрей болды. Сол кезде: «Мен о дүниеге кетсем де қарап жатамын. Балаларға сақ бол, бөтенге телміртпе», – деп жиі айтатын. Кейін ол сезімі сейіліп, «менің өмірімді жеңілдеттің, ауруымды ұмыттырдың», – деп айтатын еді деп... Өмірінің соңына дейін күнделік жазуды тоқтатпаған әкем «төрт құбылам» дейтін төрт баласы – біздердің  әр қайсысымызға көңіл бөліп, біздің балалық қызықтарымызды жазып, кішкентай-кішкентай суреттерімізді қиып жабыстырып, ақыл кеңесіңді  жазып отырыпсың.  Бүгін оларды қайта қайта оқып өзіңмен тілдескендеймін. Солай  болашақтағы бізге хат қалдырып та үлгеріпсің ғой, Әке.

        Болашаққа хат десе де болғандай. Бүгін сол жағдай  ортада отыз жыл өткенде қайталанып, әкем басқа дүниеге кеткенде мен тағы да болашаққа хат жазып отырмын. Тағы да басқа әлемге хат. Бұл хат әкемнен бұрын маған керектеу. Әке өсиетін орындаушы мен мұқтажбын бұл хатқа. Болашақта өз ұлым оқитын болғандықтан да бұл жазбамның орны бөлек. Бүгінгі хатым балам үшін атаны тану, тағы да сол тегін білу болары сөзсіз.  

       Мен ұлды болған күні әкем Астанада еді. Қ. Қуанышбаев театрында  «Әміре» пьесасының премьерасы болып жатқан. Телефон шалдым. «Әке, кешір», – дедім. Шошып кетіп:  «Не болды, балам?» – деді. «Мен сізді ата еттім», – деп едім, жүрегі жарыла қуанды. Қасындағы адамдарға айтып жатты. Ертеңіне ұшып келді. Екеуміз емес енді Жаһангир үшеуміз отыратын болдық. Құндақтаулы немересін қолына алып айтқаны: «Премьерадан соң үйге барып жалғыз өзім жыладым, балам. Қуаныштан», – деді. Сол сәтте мен оны түсінбедім. Сондай қуанышты сәтте адам жылай ма өзі? Мен  Папамды, Жаһангирім атасын жылатып дүниеге келген ұрпақ болдық па деп те ойландым. Жылауық емес, ешқашан көз жасын көрсетпеген әкем біз  дүниеге келгенде оңашада өз-өзінен жылайды? Неге? Өзіме қойған сұрақтың жауабына  да  өзім келдім. Сөйтсем, мені қалай күтсе немересін де солай ұзақ күткен екен ғой... Осылай, әке, өзің кеткелі ешкіммен жақын сөйлеспеген мен өзіңе хат жазам деп өзің туралы естелікке қайта-қайта кетіп қалып жатырмын.

              «Адам жылап туады, жатады жұрт жұбатып,

              Және жылап өледі, өзгені де жылатып», – деген Қадыр Мырзалиев жолдарын енді түсінгендеймін, Әке... Біз іңгәләп жылап өмірге келгенде  өзіңнің үлкен жүрегіңе сыймаған қуаныш әкеліппіз, жұбаныш әкеліп жылатыппыз ғой.

         Бүгінгі менің хатым өзіме өмірлік ментор болған Әкеме деген сағыныштан, Әкеме деген мақтаныштан, Әкеме деген құрметтен тұрады...

         Көп адам ақын-жазушылар туралы айтқанда ол қаламнан ауыр нәрсе ұстамады деп жатады. Қалам жеңіл деп кім айтты? Мүмкін ол да жазушының жазғанына байланысты шығар. Әке, сенің тарихты тірілткен, ұлт ардақтыларын тірілткен қаламыңның ауырлығын кім өлшеп, кім білген? Қазақтың  қилы  тағдырын жазған, «өзің айтқандай жаныңды жеп жазған» қаламың  зіл батпан ауыр екенін мен білемін, Әке. Жаза жаза сүйел ойып тастаған саусақтарың мен Қали ағам Сәрсенбаев жазған «жазушылық жүрегің» сол ауыртпалықты жаза-жаза, сезіне-сезіне дамылдағанын да білемін.

         Өзің жақсы көрген Зәмзам Дәуітов деген атыраулық әншінің «Бар кезде де, жоқ кезде де қалайықшы, қалайықшы жігіт боп» деген өлең жолдарын жиі оқушы едің. Әке... Бұл  сөздер  де мен үшін мүлде басқа сипатта бүгін. «Әкең бар кезде қалай жүрдің солай  ештеңеден қысылып-қымтырылмай жүре бер, менің Хандығым» деп тұрғандайсың...

Орындаймын, Әке... 

Мен Сіздің өміріңіздің жалғасымын...

Ермерей  РАХЫМЖАНҰЛЫ