Қазақтың қай өңірі де жыр объектісі болуға лайық. Дегенмен бұл тұста ойланарлық бірер мәселе бар.

Біздің қазір өлеңнің қағидасына, сол арқылы сұралатын талаптарға жетілгеніміз соншалықты, мысалы, туған жер туралы жыр жазып тастау ешкімге аса қиындық тудырмайды. Жұмекенше айтсақ, «Қай төбенің аспаны да арайлы, Қай төбе де туған жер деп мақтануға жарайды». Кірпіштей боп шығып жататын небір кітаптарды ақтарып көрсеңіз туған жер туралы өлеңдерден көз сүрінеді.

Бұның да еш әбестігі жоқ. Қолыңда қалам, қағазың болса, басыңда шумақ құрастыра аларлық аз-мұз қабілетің болса, неге ең әуелі туған жеріңді (анаңды, әкеңді, атаңды, әжеңді) жырламасқа. Өйткені сенің туындыңды оқитын әуелгі оқырман осылар ғой (анаң, әкең, атаң, әжең), сосын, әрине, өскен өңіріңнің тұрғындары.

Солайша, басқалар мойындамаса өзі білсін, әйтеуір, туған өңірің сенің ақын екендігіңе шәк келтірмейді. Кәдімгідей марқайып жүресің.

Дегенмен және бір гәп бар. Ақындық шабыт сүйреп ала жөнелгенде жан-жағыңа қарайлауға мұршаң келмейтін сәттер болады. Мысалы, туған жерің сен өмірге келгеннен әлдеқайда бұрын пайда болған. Ол кезде бұл өңірде тас дәуірі ме, қола дәуірі ме, қай дәуір болғанын елеп-ескермейсің, әрі-беріден соң оның саған қажет болмауы да мүмкін. Рас, бергі ғасырлардағы оқиғалардан ептеп хабарың болады, өлеңіңе (балладаңа, поэмаңа) сондай шақтардан үзіліп-үзіліп жеткен фактілерді тіркей салсаң жеткілікті сияқты көрінеді. Осылайша туған жер алдындағы міндетіңнен құтыласың.

Бірақ Жазушылар одағы құтқармайды. Шала-шарпы жазылған жырларға риза болмайды. Нені жазсаң да, көркемдігі өз алдына ғой, тарихи деректерді оңды-солды пайдалануды ұнатпайды. Стратегиялық әріптестікті іске асыруға арналған «Қазақстанның әдеби-танымдық панорамасы» дейтін бағыт осылайша пайда болды. Бір тәуірі, бұл бағыттың негізінде жазылған дүниең мемлекеттік тапсырыс аясында жарық көреді. Сосын қалың жұртқа ұсынылады. Әлбетте мұндай қамқорлықтан соң әлдебір шалажансар шумақтарды сүйкей салудан бойыңды аулақ ұстайсың. Міндетіңе алған шаруаны тып-тиянақты етіп бітіруге тырысасың.

***

«Төбелер стихиясы», міне, осындай жүк арқалаған жинақ екен. Авторы – Мәрлен Ғилымхан. Аннотация кітаптың не туралы екенін анық айтып береді: «Жинаққа ақынның Ақтөбе өңірінің арғы-бергі тарихына, белгілі тұлғаларының өмір жолына, бүгінгі тыныс-тіршілігіне қатысты өлең-жырлары, поэмалары енгізіліп отыр».

Бұл ретте Мәрлен тың сүрлеу бастап отыр деуге де келмейді. Мысалы, Қадыр Мырзалиев сонау жетпісінші жылдардың соңында оқырманның назарына ерекше іліккен «Жерұйық» деп аталатын кітап жазған. Кейін Қазақ КСР Мемлекеттік сыйлығы берілген бұл жинақ республикамыздың поэтикалық жағрафиясы секілді болған. Түркістан мен Орда, Алатау мен Алтай, Атырау мен Арал өңірлеріндегі тарихи атауларды ақын осы жинағында әдемі топтастырып, тұтас жырлап берген. Атаулары әрқилы болғанымен, өлеңдердің тақырыбы бір-ақ мазмұнға бағынған еді: туған жердің, дәлірек айтқанда, кең байтақ Қазақстанның әр түкпіріндегі елеулі нүктелер қамтылып, таныс, бейтаныс оқиғалар барынша мол ұсынылған.

Міне, сол дәстүрдің жалғасы Қазақстан Жазушылар одағының ықпал етуімен осылайша жалғасын тапқан.

Айта кетейік, бұл тақырыпты басқа да қаламгерлер қолға алған. Әсіресе, кейінгі жас буынға осындай сенім артылуы әдебиеттегі дәстүр жалғастығын үзіп алмаудың қам-қарекетіндей әсер қалдырған. Себебі, расын айтқан жөн, қазір шетелдік ақындардың небір тартымды туындыларынан нәр алған жас қауымның творчестволарынан үлгі алған жас қалам иелерінің абстаркциялық желпіністерге көбірек ден қоюы, қалай болғанда да, қазақ өлеңінің бұған дейін көпке ұнаған көне желісінен аулақтап бара жатқандығын аңғартатын сияқты еді. Рас, өлең болғандықтан туындыңа тек болған оқиғаларды ғана арқау ету өзін-өзі ақтай бермейтіні бар. Міндетті түрде ата-бабадан қалған сара жолдан ауытқымауды ешкім талап етпейді. Сондықтан да мына заманның тынысын сездіріп отыратындай жаңашылдықтар да ауадай қажет. Жаңашылдықтан қашқалақтау әбден ақжем болған ескі сүрлеуге қайта түскенмен бірдей. Дегенмен бұл (жаңашылдық) енді тарам-тарамға бөлінетін көптеген түсініктерді талап ететін мәселе. Сол себепті бұл әңгімені бұдан әрі созбаймыз. Әзірге осы қалпында қоя тұрамыз.

***

Себебі біздің бүгінгі әңгімеміздің негізі – Мәрленнің Ақтөбе өңірі туралы жазбалары. Мына өлең «Қасқыр сарқырамасы» деп аталады. Расында да Ақтөбеңізде осындай сарқырама бар. Неге олай аталды? Тап басып ешкім айта алмайды, тек долбарлап жеткізеді. Осы фактіні Мәрлен өзінің ақындық қиялымен өзінше сипаттайды. «Көктемде мамыр-маусым арасында» бұлақ жағасында болған оқиғаның соңы қасқырдың күшіктерін жұтып тынады. Содан бері қасқыр ұлумен жүрген сықылды. Рас, қасқыр әлдеқашан опат болған шығар. Бірақ сол маңайдағы тұрғындардың жадында оның ащы дауысы мәңгі сақталып қалған. Сөйт-сөйте бүгінгі күнге жеткен. Бүгінде оның әркім әрқалай баян етеді. Дегенмен ақын «Мен неге бұлақ жайын баян қылдым, Оңаша терең ойға бой алдырдым» дей келіп, хайуанат тіршілігі мен адамзаттың қылығын салыстыра жырлайды. Одан әрі:

...Кей адам баласына неге суық,

Көңілі кей баланың неге сынық?!

Перзентін кейбір адам сыртқа тебер,

Енді оны қалай ғана жұрт мәпелер?!

Бала — бақ,

Бақты бастан көбі ұшырды,

Оңаша зарықпады бөрі сынды, — дей келіп, өз түйінін ұсынады:

Жүрегі кей адамның жоқ сияқты,

Қасқырдан үйренері көп сияқты...

Бұл өлеңнен алар тағылым сол, біріншіден, халықтың «қасқыр да қас қылмайды жолдасына» дейтіні рас-ақ, екіншіден, қасқырдың әлдеқандай себеппен (мысалы, анасы оққа ұшып) жетім қалған сәби бөлтірікті өз бауырына басатын деректері де бар. Міне, осындай ойлардан кейін ақынның «Мен неге бұлақ жайын баян қылдым» дейтін сауалына жауап өзінен-өзі табылып тұрғанын аңғарамыз.

«Қызкеткен. Тамды жағасында» деген өлең де адам мен табиғат арасындағы арпалыстардың бірін баяндайды. Туындының атауынан-ақ байқалып тұрғандай алдыңғы өлеңде («Қасқыр сарқырамасы») суға тұншығып өлген күшіктер сөз болса, мына өлеңде әлдеқалай суға кетіп қазаға душар болған алты сұлу, алты қыздың хикаясы шертіледі.

Кейінгі кезде адамның өмірден енді-енді өткен кездегі, дұрысы, өтіп барып, қайта оралған сәттердегі ахуалын баяндайтын материалдар көптеп жарияланып жатыр. Ақын мына өлеңіндегі оқиғаны сөз еткенде, міне, осындай материалдарға сүйенген. Әлгі қыздардың бірінің аузына Мәрлен мынадай сөздер салады:

...Анашым,

неге маған қарамадың,

Мен мұнда...

мына жақта —

ауадамын!

Ауада қалқып жүрмін...

қалқып жүрмін,

Бұл қандай ғажап сезім!

Шалқып жүрмін.

Мен қазір қайда екенмін?!

Соны ұқпаймын...

Ешқайда асықпаймын,

Ешкімнен қорықпаймын!..

Ажалдың құрығынан ешбір пенде құтыла алмағанмен, мына өлеңдегі мына байламдар бір сәтке жүректі тыныштандыратын сияқты. Расында да қазір ас-садақаларда мәңгілік тозақ пен о дүниедегі азапты ретті, ретсіз еске салып, қаралай зәреңді алатын молдекеңдерді сөкпегенмен де, іш жиып қаламыз. Қисая бастаған жағыңа тірек болатын, тиянақ болатын әлдебір қосымша жылы лебіздер күтеміз. Осындайда Жұмекеннің қаламынан шыққан әзіл өлеңдегі:

«...Әзілдейді жұрт бізді: «үш ұлы ақын...»,

ұлы десе несі бар қысылатын?!

Екшеп айтар еріңнен, жанымызға

Ойнаса да мақтаған кісі жақын» деген жолдар орала кетеді. Жалпы өлеңнің миссиясы онсыз да күнәсі жеткілікті пенде байғұсты күн ашық, жер қарада үздіксіз сөге беру емес, бір мезет мына өмірдегі қызықтарға шүкіршілік етуге шақыру да болса керек.

Осы екі өлең, сондай-ақ жинақтағы «Сезім сергелдеңдері», «Бұлақ көзі», «Қойлыбай қырғыны», «Қыз тас (әулие тас) баяны немесе  жай оғы жалмағанда», «Гүлсімнің ерлігі немесе қойлар ыққанда» тәрізді туындылар Ақтөбе өңірінің ескіден келе жатқан аңыз-әңгімелерін тірілтеді. Бірден екінің бірі біледі деуге болатындай тарихи деректерге ұрынбай, ең әуелі шетсіз-шексіз кең даланың жалпы панорамасын ұсынатын осындай деректерді сөйлетуді ақын дұрыс тапқан деп ойлаймыз. Себебі, біріншіден, бұл осы кітаптың жалпылама кіріспесі тәрізді, екіншіден, оқырманды негізгі тақырыптарды оқуға жетелеудің бір әдісі сияқты. Яғни, бұл өлеңдер кітаптың «Дала кескіндері» деген алғашқы бөлімінің атауын ақтап тұр.

*** 

«Санадағы суреттер» деп аталатын екінші бөлімдегі туындылар «Дала гүлі» деп аталатын  поэмамен басталады.

Бұл поэманың басты кейіпкері Әлия – қазақ жұртына тегіс мәлім тұлға. Рас, Мәрлен Әлия өмірінің ұңғыл-шұңғылын толық біле бермеуі де мүмкін. Дегенмен, бұрыннан кәдімгідей таныс екендігі даусыз. Оның үстіне ақын өмірге келген Орал өңірінің батыр қызы Мәншүк екеуінің есімі қатар аталатыны да рас. Өмір жолдарының ұқсастығы да аз емес. Қаршадай қыздар ел шетіне жау тигенде өздері сұранып майданға аттанған. Жанашыр адамдар мен жақындары қаншама жерден бұл райдан қайтуларын қолқалап сұраса да көнбеген. Ақыры қолдарына қару алған. Ең өкініштісі, екеуі де қан майданда қаза тапқан. «Шығыстың қос жұлдызы» деген тіркес сол кезде-ақ пайда болған.

Әрине, поэма Әлияның жан толғаныстарынан басталады. Әлі жас дәуреннің тәтті сәттерін бастан кешіп те үлгермеген бойжеткеннің жүрегін бірден өшпенділік сезімі жаулап алады. Бұл сәтті бойжеткеннің атынан ақын былай баяндайды:

...«Қыр гүліндей құлпырған кеше бәрі,

Қорқып қалды қаланың неше адамы?!

Кінәсі жоқ кісілер бұл жалғанда

Қасіретті қашанғы кеше алады?!

Бұлбұл бақыт бүгінде бастан ұшқан,

Қолға суық қаруын қас та қысқан.

Немістерге неліктен ғашығына

Үшбу хатын ұсынған жас та дұшпан?!

Немістерге неліктен қария жау,

Не депті оған жазықсыз жанұялар.

Талқандалған мектептер –

құт-қазына.

Балдаңдаған балалар...

сәби олар!..».

Міне, соғыстың шын кескінін Ленинград қаласында жүріп осылайша өз көзімен көрген Әлияның майданға аттанудан басқа тілегі болмағанын түсінуге болады. Ал фашистердің бомбалаушы ұшақтары шабуыл жасаған кезде кездейсоқ қазаға ұшыраған сәби өлімі («Қираған қаладағы өлі бала») Әлияның майданға аттану туралы шешімін біржола бекіте түсті. Аттанды. Әттең, майдандағы өмір ұзаққа созылмады:

...Самғап ұшып қиялдың құстары жүр,

Жалмады оны қап-қара күш бәрібір.

Соғыс деген —

Әлия,

өлі бала,

Соғыс деген —

қысқа өмір,

қысқа ғұмыр...

Әлия туралы жазылған өлеңдер өте көп. Поэмалар да аз емес (Яков Хелемский, Константин Деркаченко, Роман Трофимов, Сағи Жиенбаев, Тұманбай Молдағалиев, Фариза Оңғарсынова, Ертай Ашықбаев, т.б.). Дегенмен жас ақынның бұл тақырыпты өзінше жырлауға тырысуы, оқиғаны қорғаныстағы Ленинградта қаза болған сәбидің өлімі арқылы бейнелеуі және бұны поэманың түпқазығы ретінде алуы құптарлық қадам. Соғыс, майдан туралы жазылғанымен де поэма қатаң тілдің тіркестерімен емес, жылы лирикалық әуенмен бедерленген. Және биыл туғанына 100 жыл толғалы отырған батыр қызға арналған тағы бір ескерткіш ретінде өмірге келген.

Осы бөлімдегі өлеңдердің бірсыпырасы ел есінен кетпестей ерліктерді баян етеді. «Жау қайтарған немесе Сәңкібайдың Ақботасы», «Бұғалық салған немесе ер Есеттің Ботагөзі», «Қамал қиратқан немесе саңлақ Сапура» тәрізді туындылар батыс өңірінде ғұмыр кешкен, кейін Әлия сияқты қыздарды жігерлендірген апалардың өмір жолындағы ерекше штрихтарды еске салады. Бұлардың әрқайсысы туралы бірнеше зерттеулер жарық көргенін, соның ішінде бергі ғасырларда қазақ даласын шарлаған орыстың саяхатшы ғалымдарының қаламдарына да іліккенін айтсақ, сөзіміз толыққанды болып шықпақ. Бірақ туған елін қорғау мақсатында жанын да құрбан етуден қаймықпаған сол есіл апалардың әрқайсысына қысқа өлең, жұмыр, тиянақты поэма ғана емес, пәленбай беттік роман да арнаса артықтық етпес еді. Дегенмен «саптыаяққа ас құйып, сабынан қарауыл қараған» кешегі заманда көңілдегі сөздің бәрі бірдей қағазға түсе бермегенін, түссе де сызылып қалып отырғанын ұмытпауымыз керек. Сол қолдан жасалған кемшіліктер, міне, осы Мәрлендер арқылы түгелденуге тиіс, қайта жаңғыруы қажет. «Әдеби-танымдық панораманың» қажет болатын себебі де осы.

Мәрленнің өлеңдеріне (поэмаларына да) біздің үмітпен қарайтынымыздың себебі де осы. Қобыланды батырға арналған «Айтулы батыр. Аруақты ер», Есет батырға бағышталған «Дархан Есет. Тархан Есет», Бөкенбай батырды қайта еске түсіретін «Бөкенбайдың Қарақұмда айтқаны», Жарас мергенді бейнелейтін «Жарас пен жолбарыс» өлеңдері, оларға ілескен немесе осы бөлімнің түйіні түрінде қағазға түскен «Таңбалы тастар» поэмасы да өзіміз жиі айта беретін, ұланғайыр даламыздың сүйем жерін дұшпанның табанына таптатпаған бабаларымыздың аруақтарын алқалауымен құнды. Мысалы, Бөкенбайдың алқалы топтың алдында сөзді:

Қылышым болса,

қайраулы,

Қалай жатқа берейін,

Бабамнан қалған жайлауды?!

Жақтырмаймысың жылқыңды,

Атаңнан қалған жеріңде,

Шұрқыратып айдауды?

Жақтырмаймысың малыңды

Емін-еркін көк шаңды

Бұрқыратып айдауды?

Бірікпесең болмайды,

Бас қоспасаң,

ағайын,

Қолың жіпсіз байлаулы, – деп бастауы сол ата-бабаларымыздың әріден келе жатқан рәсімін ұстануы. Бұл осындай кесекті ердің сойы ғана айта алатын сөз, және айтып қана қоймай қылыш-қанжарын сомдап, атқа мінер сәттегі серті. Әйтпесе қазір «жер сатылмасын, бұл ата-бабамыздан қалған мұра» дегенді әркім-ақ айтады, айтып бола сала әлдебір азғырындылардың сөзіне еріп әлгі сертінен лезде тайқып шыға келеді. Қылыш-қанжарын сомдамайтыны, атқа қонбайтыны, әрине, басқа әңгіменің еншісі. Осыдан келіп жау жоқта жарақтанғансымақ болған «батырдың» өзінің де, әлгі өтірік сертінің де құны қалып жарытпайды. Жалпы біз неге өткен заманның батырларын әспеттеуге құмармыз? Себебі олардың сөзі мен ісінде алшақтық болмаған ғой. Әлгіндей сөз айтып, серт ұстанатын адамдарды осы күні күндіз майшаммен іздеп таба алмайтынымыз да сондықтан.

Міне, осыны жақсы білетін Мәрлен Ақтөбе өңірі туралы жырларына үнемі ерлікті, естілікті, тектілікті арқау етеді. Мынау жас ұрпақтың солай болып өскенін қалайтын арман-мақсат жатыр мұнда. Қарап отырсаңыз, компьютерсіз, интернетсіз, көркем фильмдерсіз күн кешкен қазіргі аға ұрпақтың бір бақыты бізден артық болған сияқты. Көрнекті жазушыларымыз сонау бала кезде «Батырлар жырын» оқып ержеткен ғой. Кешкісін білте шамның жарығымен ата-әжелеріне Қобыландының, Алпамыстың жорықтарын оқып беретінін, сол үлкен кісілердің алғысына бөленетінін еске алатын естеліктер көп кездеседі. Әрине, ол кезде мұның тәрбиелік құрал да екенін ешкім білмеген де болар, түптің түбінде осы оқулар болашақта мықты азамат шыңдап шығаратынын болжамаған да болуы мүмкін. Дегенмен сөздің құдіреті жас буынды әуелден алқалап жүрген ғой. Ағаларымыздың бізден бір бақыты артық болатын бір себебі осы шығар.

***

Кітаптың «Ызғарлы түндер» деп аталатын үшінші бөлімі де ескі естеліктерді тірілтеді. «Тасқа айналған» деген өлеңін ақын:

Сол тастар ғана біледі,

Түнергендерді түр-өңі.

Тастардың қалған астында

Жақсылардың да жүрегі, – деген шумақпен аяқтаса, Мешіт пен Құранды жоюға белсене кіріскендер туралы баян ететін келесі «Мұхамедқазының мехнаты» атты туындысын бұдан мүлде басқаша;

Кеудеде қалмай күш мүлде,

Әуре-сарсаңға түстім бе?

Алайда,

менің рухым

Гүлдеді тастың үстінде,

Гүлдеді тастың үстінде! 

– деген оптимистік шумақпен аяқтайды. Неше ғасырлар бойы жасап келген Құран сөздерін кешегі жетпіс жыл ішінде кеңестік қоғамның солақай саясаты жеңе алмағанын, жеңуі мүмкін де еместігін ақын осы өлең арқылы және бір ұғындырып өткен.

Осы бөлімде түндердің неге ызғарлы болатынын аңғартатын бірнеше туынды ұсынылған. Мысалы, ғалым-педагог, қоғам қайраткері Телжан Шонанұлының зайыбы Шахзада Шонанованың («Белгісіздік»), мемлекет қайраткері Темірбек Жүргеновтің жары Дәмеш Ермекованың («Түсініксіздік»), есіл қайраткер Ұзақбай Құлымбетовтың қызы Қабираның («Жүрек жылаған жыл») қақпақылға түскен тағдырлары да ақын назарынан тыс қалмаған. Әрине, айтуға ауыр, бірақ жасыруға жатпайтын ерекше тосын қасіреттер бұл. Айталық, еш жазығы жоқ Шахзаданың өмірін оқ қиып түсуі еш қисынға сыймайды да.

Ал осы бөлімде Сібірге айдалған ақын Батақтың Сарысы («Жармоладағы жалғыз») хақындағы жырға орын берілуі бұрынғы ақ патшалық режим заманында да, одан соңғы қызыл патшалық тіміскілеу заманында да ел көзінде жүрген адал адамдарға еш тыныш өмір сүру мүмкіндігі берілмегенін анық көрсетеді. Саяси белсенділікке ғана емес, жай белсенділікке де жала жабыла беретіні және бір баян етіледі.

***

«Жүректі жұбату» деп аталған төртінші бөлімді оқып шыққан соң жалпы кітап туралы ойымызды бір арнаға салғанды жөн көрдік.

Қалай десеңіз де, бір тақырыпқа бірнеше қырынан келу бір ақынға оңай шаруа емес. Тіпті сол тақырыпқа қатысты тың деректер тауып берген күнде де оны бір-біріне ұқсамайтын мәнермен жазу қиын-ақ. Сол себепті бір тақырыпқа ғана бағышталған поэзиялық кітапты демде тұтас оқып шығудың мүмкіндігі аздау. Бұл ретте Сергей Есениннің «Парсы әуендерін» мысалға алуға болар еді. Сірә, әбден зерттесе керек, С. Есениннің осы мазмұнда жазылған өлеңдерінен расында да парсы поэзиясының лебі сезіледі. Немесе кешегі қырғи-қабақ соғыс кезінде, яғни 60-шы жылдары Америкаға сапар шеккен орыс ақыны Андрей Вознесенский кеңестік оқырман әлі көрмеген ел туралы жаңа түр, жаңа мазмұнмен жарқ-жұрқ еткен жаңаша өлеңдер жазғаны да сол кезде ештеңені көзден таса етпейтін ыждағатты оқырманның есінде.

Есенин мен Вознесенскийге жетпегенімен, сауаты жеткілікті Мәрлен де қаламын әр қияға салады екен. Қазіргі жас ақындар легінің ішінде М. Ғилымханның есімі де ерекше аталатындардың қатарында тұр. Дегенмен, жоғарыда айтқанымыздай, кітаптың бір ғана тақырыпқа арналуы жас ақынның өз қабілетін жан-жақты көрсетуіне мүмкіндік бермеген сыңайлы. Айталық, бұл ретте бұл кітаптағы шығармалардың бірнеше жерде поэма деп аталуы («Дала гүлі», «Таңбалы тастар», «Ноталар қалықтайды») өз жанрын өзі толық ақтап тұр деп айта алмаймыз. Әрине, біз жас ақынға поэма жанрының нені талап ететіні туралы түсінік бергенді жөн көрмейміз. Бірақ поэма дегеніңіз соқталы дүние болуы керектігін ескертеміз. Сондай-ақ, бәлкім, асығыстықтан шығар, туындыларда жеңіл ұйқасқа жүгірушілік те байқалып қалады екен: «батқанын да, жатқанын да», «ашып еді, тасып еді», «қашқан қызды, асқан қызды», «ұққан еді, шыққан еді», «ғашық еді, асық еді», «барған екен, алған екен», «соғады екен, болады екен» деген тәрізді ұйқастарды поэзияның қандай жүк арқалайтынын ұғынып қалған, оқырманды елең еткізетін өлеңдерімен сүйсіндіріп жүрген Мәрленге қимаймыз.

Әрине, жыр жинағы еш мінсіз болуы мүмкін емес. Әрі-беріден соң әдебиет айдынында еркін жүзіп үлгермеген Мәрленнің мұндай жауапты кітапты жазар тұста қадамын бірді-екілі жерде қағыс басып қалуы ат-шапан төлейтіндей айып та емес. Біздікі жақсы ықыласымыздың орта жолда қалмауын тілеудің көрінісі ғана.

Қалай дегенде де, әдеби-танымдық панораманы жазуды жүктеуден бас тартпау Мәрленге бір сын болса, сол жүкті жолда қалдырмай, жетер жеріне дейін әкелу екінші сын еді. Алғашқы сынды Жазушылар одағы міндеттесе, екінші сыннан Мәрленнің өзі мүдірмей өтіпті.

Жазар көбейсін!

Бауыржан ҚҰРМАНҚҰЛОВ,

ақын, «Құрмет» орденінің иегері,

Қазақстан Жазушылар одағының

Ақтөбе облысы бойынша өкілі